Gaasterland deel 1
31 oktober 2010
Een dagje Gaasterland vraagt om een nieuwe pagina bij dit onderdeel van de website over Aardkundige Monumenten. Hier geen discussie over soorten keileem etc, maar wat meer aandacht voor de geomorfologie en landschap. In deel 1 staat het Oudemirdumer klif centraal.
Deze inzichtelijke kaart geeft een prachtig beeld van de gevolgen van diverse gebeurtenissen in de voorlaatste ijstijd, het Saalien, in Nederland. Groen geblokt zien we in Midden-Nederland een brede zone van al dan niet begraven stuwwallen. Zij omzomen de blauwgetinte dieptezones van de glaciale bekkens, oftewel de laagten waarin indertijd de ijstongen lagen die de bestaande rivierafzettingen opstuwden tot de zogenoemde stuwwallen. Ten noorden daarvan is een oerstroomdal aangegeven. Aan de zuidkant van dit oerstroomdal liggen al dan niet door jongere afzettingen afgedekte gestuwde keileem (Vollenhove - Urk - Hoorn - Castricum). Ten noorden daarvan zijn uitgestrekte vlakten met (al dan niet bedekte) keileem aangegeven. De overgang van de noordelijke keileemvlakten naar het oerstroomdal wordt gevormd door gestuwde keileemheuvels (Coevorden - Hoogeveen - Havelte - Steenwijk - Gaasterland - Wieringen - Texel).
De keileemheuvels zijn later nog eens vervormd, gedrumliniseerd, door overschuivend landijs.
De stuwwallen steken veelal tientallen meters boven de omgeving uit. De gestuwde keileemheuvels beperken zich veelal tot een hoogteverschil van circa 10 meter.
en bestaan voornamelijk uit gestuwde preglaciale afzettingen. In het noorden bestaat het met name uit gestuwde keileem en de naam stuwmorene is juister
Gevolgen van de voorlaatste ijstijd in Nederland
Wieringen en Havelte heb ik al eens bezocht. Het leek me hoog tijd om eens in Gaasterland te gaan kijken. Even was ik teleurgesteld toen ik dit schilderij zag met in het Fries en Nederlands de volgende tekst.
Deze lijst is gemaakt in een paar uur. Dit landschap is door de boeren geschilderd in de loop der jaren! In Den Haag bedacht men dat het anders moest, een waanzinnige gedachte. Ze meenden dat het mooier en beter zou kunnen. De Gaasterlanders hebben zich hiertegen massaal verzet en de aanslag kunnen voorkomen. Gaasterland is mooi, en dat houden we zo. I.V.G.
Mooi Gaasterland
Eerst een bezoek aan het Oudemirdumerklif. Het is heel verstandig om niet alleen naar het klif te kijken (zie onder), maar naar de hele entourage. We lopen hier over het Minneminnespaad naar de rand. Kijk ook eens terug, dan zie je dat we hoog lopen ten opzichte van het omringende landschap. Recht vooruit is te zien dat het water van het IJsselmeer beduidend lager ligt.
Zicht vanaf de hoge keileemheuvel over het IJsselmeer
Aan het eind van het weggetje is een zitje met een informatiepaneel. Men wil de bezoekers niet in de omgeving laten rondstruinen en daarom heeft men een klein gebiedje afgezet met doornige struiken en prikkeldraad.
Binnen het prikkeldraad en de doornige struiken mag men komen
Het is een flink hoogteverschil, maar er lijkt weinig meer te zien als onder aan een willekeurige rivierdijk.
Dat is op zich niet zo verwonderlijk. Mariene erosie heeft langdurig plaatsgevonden in het Eemien (130.000 - 115.000 jaar geleden) en in het Holoceen (11.500 jaar geleden tot heden). Hierdoor onstonden aan de waterkant van de keileemheuvels steile kanten: de kliffen.
Ingrijpen van de mens, door de aanleg van de afsluitdijk in 1932, heeft een einde gemaakt aan de permanente erosie door de zee. Het natuurlijke lot is dan dat uiteindelijk een helling ontstaat die begroeid raakt. Mogelijk heeft de mens ook nog een handje hierbij geholpen.
Waar zijn we? Onderaan een dijk?
Tussen het klif en het wat is een soort strandzone ontstaan, voornamelijk opgebouwd uit afbraakmateriaal van de klif.
Zonder vrouw en honden ga ik toch even op een kleine fotosafari buiten de toegestane zone.
Begroeid klif en strand en het IJsselmeer
De strandzone is vandaag wat nat. Langs de waterkant ligt een walletje van basalt en een zone met zwerfstenen. Een gedeelte van die zwerfstenen zal ongetwijfeld uit de standzone komen. Linksboven zie ik kale grond in de verte.
Zwerfstenen
Op het paneel is te lezen: Natuurmonumenten heeft in 2003 met succes een stuk klifwand geschik gemaakt voor oeverzwaluwen.
Gedeelte van het informatiepaneel
Het verbaast me elke keer weer hoe weinig trots groene organisaties zijn op hun aardkundig bezit. Ik zou een dergelijke steilwand maken om de opbouw van de keileemheuvel te laten zien en er ook voor zorgen dat de wand bereikbaar en zichtbaar is. Op een paneel zou ik een en ander, met gepaste trots, toelichten.
Dat oeverzwaluwen van een dergelijke steilwand gebruik maken is dan een bijkomend fenomeen. Het is immers een vrij normaal fenomeen dat bij ontgrondingen oeverzwaluwen al heel snel holen gaan maken. Een keileemklif is daarentegen een veel zeldzamer fenomeen.
Het keileemklif wordt zichtbaar dankzij oeverzwaluwen
Deze steilwand is ook afgezet. De plaatselijk steenrijke keileem is prima zichtbaar. Ik hoop dat toen de steilwand gemaakt is goede afbeeldingen gemaakt zijn. Ik beperk me tot een montage van twee teleopnamen.
Steenrijke keileem
En tot slot nog even een detailopname met de telelens van een concentratie van stenen in het bovenstaande profiel.
Ik hoop dat het klif nog eens wat meer aardkundig ingericht wordt. Een bereikbaar profiel, in combinatie met een paneel met uitleg over de zichtbare afzettingen, ligt daarbij voor de hand.
Voor een ander klif, het Rode Klif, zie Gaasterland deel 2.
Bronnen:
Afbeeldingen:
W.Hoogendoorn
Kaart: TNO
Literatuur:
Weertz,J & E, 2009. Oudemirdumerklif in Gaasterland. Grondboor & Hamer 2009 nr 2, p 34 tm 37.
Hoogendoorn, W., Zwerfsteneneiland Maarn en andere aardkundige monumenten. KNNV Uitgeverij 2006
Lezing 11 van de Stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland
