Halfvolle melk
Melk komt tegenwoordig uit een pak. Vroeger, toen ik nog klein was, kwam het uit onze koeien. Die melk werd dan gekookt, rauw dronken we het niet, uitzonderingen daargelaten. De vette vellen kwamen bij dat koken boven drijven. Je trok je er niets van aan, het was lekker en gezond, zo werd er gezegd. Later kwam er halfvolle melk in de handel. Het begrip halfvolle melk is dan ook van de tweede helft van de twintigste eeuw.
Maar, reeds in de negentiende eeuw leverden boeren soms al “halfvolle” melk aan de zuivelfabriek.
In het Rotterdamsch nieuwsblad van 6 maart 1894 staat een artikel waarin werd vermeld dat door eigenaars van de boterfabrieken in Frieslands Zuidoosthoek een vereniging was opgericht die tot doel had om melkvervalsing en het leveren van slechte melk tegen te gaan. Er zouden controleurs worden aangesteld en de leveranciers moesten ten allen tijde deze controleurs bij hun melkerijen toelaten.
Dit was waarschijnlijk een reactie op ervaringen die men had opgedaan met melkleveranciers. Er werden in dat jaar en er waren al diverse rechtszaken gevoerd over het aanlengen van melk met water.
eerste "automatisering" in het karnen
Hieronder een paar voorbeelden:
NN, 31 jaar, arbeider te Drachten, beklaagd van melkvervalsching: Den 12 februari laatstleden werd de melk door beklaagde dien dag aan de zuivelfabriek te Drachten geleverd, in beslag genomen op vermoeden van vervalsching. Een aan de fabriek ingesteld onderzoek toonde aan: dat het soortelijk gewicht, dat nooit minder mag zijn dan 1.028, nog minder was dan 1.02 (het juiste gewicht kon niet worden vastgesteld omdat het [instrument] geen lager cijfer kon aanwijzen). Daarop werd in tegenwoordigheid van den brigadier der maréchausse een monster van dien melk genomen en behoorlijk verzegeld opgezonden aan de Officier van Justitie. In tegenwoordigheid van den brigadier werd daarop ook een monster stalmelk genomen.
Het onderzoek, aan den heer dr. J.M. Ruys, leeraar aan de H.B.S. alhier, opgedragen, toonde een vervalsching door toevoeging van circa 40 procent water aan, terwijl het roomgehalte gelijk nul was, zoodat de veronderstelling dat de melk ook nog ontroomd was niet ongerechtvaardigd geacht diende te worden. De stalmelk was eveneens van slechte qualiteit, zij bevatte slechts 5 procent roomgehalte, hoewel 8 à 9 procent regel is en zij bij uitmuntende boeren soms 10, 11 of 12 procent bevat.
Beklaagde ontkende dat de melk afgeroomd was, wel had hij er spoelwater bijgedaan en in den bewusten avond – het was schemerig toen hij het melken gedaan had – het wel kon zijn dat de hoeveelheid wat heel groot geworden was. Hij leverde sinds een week of zes de melk van zijn eenigste koe om de twee dagen aan de fabriek, zodat in elke bus viermaal spoelwater zat. Hij had geen contract met de fabriek en wist niet dat bijvoeging van spoelwater niet geoorloofd was.
eisch: 2 maanden gevangenisstraf en publiceering van het vonnis.
bron: Leeuwarder courant 10 maart 1894
Uitspraak Arrondissementsrechtbank Heerenveen: veroordeeld tot 14 dagen gevangenis met last tot publicatie van het vonnis. Bron: Leeuwarder courant 17 maart 1894
Tegelijkertijd speelde er nog een tweede zaak:
NN, 37 jaar, koemelker te Ureterp, beklaagd van melkvervalsching. Beklaagde leverde melk aan de zuivelfabriek te Drachten. Op vermoeden dat hij de melk door toevoeging van een groote hoeveelheid water vervalschte, werd zij op of omstreeks 11 februari laatstleden in beslag genomen. Een door den heer Ruys, leraar aan de H.B. school alhier, ingesteld onderzoek bracht aan het licht, dat werkelijk vervalsching had plaatsgevonden door toevoeging van 30 procent water. Beklaagde beweerde de vorige week, toen de zaak voor de eerste keer diende, dat de schuitevaarder, belast met de bezorging der melk aan de fabriek, hem had gezegd, dat het spoelwater bij de melk mocht worden gevoegd – een contract tusschen de leverancier en fabriek bestaat te Drachten niet. De Officier van Justitie verzocht en verkreeg daarop uitstel tot heden om alsnog den schuitevaarder te doen hooren. Deze verklaarde gisteren onder eede, dat hij nimmer vergunning had verleend – en ook niet kon verleenen – om het spoelwater te voegen bij de geleverde melk, daar de betaling naar de hoeveelheid en niet naar het gehalte plaats had.
eis: 2 maanden gevangenisstraf en publicatie van het vonnis.
bron: Leeuwarder courant 17 maart 1894
Ook al in 1891 speelde een dergelijke zaak:
Een boerin, 52 jaar te Kortehemmen werd in eerste instantie en ook in hoger beroep ervan vrijgesproken op 8 april 1891 ongeveer 47 liter melk te hebben geleverd aan de zuivelfabriek in Drachten, welke melk was vervalst door toevoeging van ongeveer 40 procent water. Soms was de beschuldiging dus onterecht.
melk drinkend kalf
De publicatie van de vonnissen leidde niet merkbaar tot verbetering. Opnieuw werd er in het Rotterdamsch nieuwsblad een artikel geplaatst en wel op 21 september 1894:
Ofschoon reeds verschillende leveranciers aan Friesche stoomzuivelfabrieken wegens melkvervalsching door bijvoeging van water, tot gevangenisstraf zijn veroordeeld, blijft die vervalsching aanhouden. De directie der stoomzuivelfabriek te Langezwaag die ook eene vervalsching constateerde, liet den overtreder bij zich komen, en de zaak werd aldus geschikt: de vervalscher betaalde aan de directie 200 gulden.
Ook in 1894 verscheen er in het Algemeen Handelsblad een artikel dat erop gewezen was dat in Nijmegen de sterfte onder jonge kinderen buitengewoon groot was, hetwelk door de gezondheidscommissie werd toegeschreven aan de aldaar veelvuldig voorkomende melkvervalsing.
In 1895 stond een boer uit Nes bij Akkrum voor de rechter die er van werd beschuldigd dat hij een grote hoeveelheid slootwater door de melk had gemengd. De boer ontkende overigens en zei dat hij de melkbus had gespoeld met slootwater en daarna de bus had geleegd in een ton met wei, bedoeld voor de varkens.
Dit zijn slechts een paar voorbeelden, er werden veel meer rechtszaken gevoerd. Zelfs al in 1850 was daarvan sprake. Toezicht op de melkleverantie en melkkwaliteit bleek noodzakelijk te zijn. Melkcontrole op de boerderij, het is tegenwoordig een niet meer weg te denken fenomeen, niet meer tegen, maar in het belang van de boer.
Voor het gemak heb ik die met water aangelengde melk “halfvolle melk” genoemd. Halfvol wil tegenwoordig echter niet zeggen dat er water bij de melk is gevoegd maar dat men het vetgehalte en dergelijke verlaagd heeft. Maar ja…., als je er veertig procent (sloot)water bij doet dan is het inderdaad bijna halfvolle melk.
GEERT SINES 
Recente reacties