De bouw van een insectenhotel (deel 1)

Hoe maak je een insectenhotel? En hoe zorg je ervoor dat die ook bewoond wordt? Samen met mijn cursisten bouwde ik een grote van oude stenen, bamboe uit de tuin en stammen die al aanwezig waren.

Het is even rustig op mijn blog. Dat is niet omdat ik gestopt ben (in tegendeel!) maar ik ben met enkele grote projecten bezig én tussendoor aan het lesgeven, dus mijn schema zit momenteel erg vol. Ik kan ook behoorlijk obsessief met één ding bezig zijn, waardoor mijn hoofd moeilijk van taak schakelt. Ik zie het een beetje als een computer: ik werk het beste als er weinig op de achtergrond loopt. Mijn blog staat dus even op een laag pitje, maar niet stil. In de tussentijd laat ik graag een projectje zien waar ik met mijn permacultuur-cursisten aan werk: een Grand Hôtel à Insectes. En egelhuis 😉

Helemaal af is het project nog niet. Er valt ook best veel over te vertellen. Dus focus ik in dit deel vooral op het begin van de bouw: de materialen, de fundering, de aardhommelnesten en het egelhuis.

Projecttuintje

Het insectenhotel komt op het terrein van PermacultuurCentrum Haarlem. Dat is een flinke, beetje verwilderde tuin waar sowieso veel insecten, amfibieën en zoogdieren op afkomen. Het terrein heeft wel veel brandnetel en braam, wat geweldig is voor vlinders, en een mini-voedselbos met veel planten voor meer algemene tuinbezoekers, maar wat mij betreft mag er vooral voor wilde bijen meer te halen zijn. Bovendien is het een leertraject voor mijn cursisten en een DIY-idee voor de bezoekers van het Centrum. Mijn uiteindelijke doel is het makkelijker te maken voor meer mensen om zelf iets voor insecten te doen. Haalbaarheid, zo hapklaar mogelijk en veel verschillende ideeën, dus. En met gebruik van materialen binnen handbereik.

Tijdens iedere cursusperiode nemen mijn cursisten en ik een klein stukje van de permacultuurtuin onder handen. Het thema van zo’n projecttuintje wisselt, maar met deze groep (veel vraag naar juist de relatie tussen insecten en planten!) en dit zonnige stukje kruidentuin leek dit mij een uitstekend moment voor een insectenhotel.

Welke dieren kunnen we verwachten?

Of je nou een insectenhotel koopt of maakt, zonder voedsel in de buurt komt er geen enkele bezoeker – behalve misschien een spin. We zetten dus ook niet alleen een insectenhotel neer, we richten een heel stukje tuin speciaal voor insecten in, compleet met voor insecten én ons nuttige kruiden. Veel insectenhotelbezoekers hebben een belangrijke band met enkele (wilde) planten, dus is het handig juist die in de buurt te zetten. Dat komt verder in deel 2 aan bod.

Het deel van de wilde bijen dat er mogelijk gebruik van maakt zijn vooral metsel- en behangersbijen. Van nature nestelen ze vaak in holle stengels of oude kevergangen in dood hout, maar sommige soorten (zoals de rosse metselbij) zijn minder kieskeurig en kunnen allerlei holtes gebruiken. Kunstmatige holle stengels en in hout geboorde gaten zijn vaak even goed, mits aan een paar voorwaarden wordt voldaan.

Bij een insectenhotel is het belangrijk dat de openingen een deel van de dag in de zon staan. De openingen moeten tussen de 2 en 12 mm groot, beschut tegen wind en regen en niet rafelig of gescheurd zijn. De diepte van een tunnel is niet zo belangrijk, maar aan de achterkant moet hij dicht zijn. Als je tunnels in hout boort, dan is hardhout daarvoor het handigste. Wij hadden toevallig beschikking over berkenstammen, een zachte houtsoort, maar gaan het eerst (voorzichtig!) daarmee proberen.

Naast wilde bijen hebben we ook aardhommelnesten gemaakt en een egelhuis. Egels zijn natuurlijke geen insecten en zullen ongetwijfeld veel plekken in de permacultuurtuin hebben, maar juist omdat dit zo’n makkelijk project voor in normale tuinen is, heb ik die er toch bij betrokken.

Van aardhommels is het handig te weten dat ze meestal in verlaten muizenholen in de grond nestelen. Een gat dicht bij de grond en een muizengeur hebben dus de grootste aantrekkingskracht op ze. Gelukkig kun je zo’n nest ook kant-en-klaar maken als je de muizen niet in je tuin hebt.

Materiaalkeuze

Ik geloof erin, nee, ik hóu ervan, om zo veel mogelijk aanwezige materialen in mijn voordeel te gebruiken. Nou zit PermacultuurCentrum Haarlem op een oud schoolterrein waar óveral oude stoeptegels, grindtegels, klinkers, natuurstenen, bielzen, dakpannen en andere malle en kapotte materialen rondslingeren. Die gebruik ik dus wel vaker. In dit geval maakten we het hotel zelf dan ook van de materialen die aanwezig waren, die we metselden met cement om te voorkomen dat kinderen het per ongeluk omver lopen en zich bezeren. Omdat het tuintje ook weer niet zóveel zon vangt dankzij grote bomen in de omgeving wilde ik hem ook hoger, wat een tweede argument vóór vastmetselen was. In een eigen tuin kan dat natuurlijk een stuk simpeler. Het hoeft niet gemetseld te worden als het stevig staat, het hoeft niet eens van steen.

Het dak was wel een moeilijkheidsgraad. Als je die van dakpannen maakt wordt dat ook weer zwaar (wat het nog kon hebben volgens mijn man die ik er voor zijn bouwkundig expertise bij had gevraagd). Mijn man vond uiteindelijk korte stukken van een houten vlonder. Ze zijn wel geïmpregneerd (verwacht ik), daar ben ik niet blij mee, maar voor nu is het in ieder geval een oplossing.

Voor de nesten zelf heb ik twee grote terracotta potten gekocht (diameter + hoogte circa 20 cm). Verder hebben we bamboescheuten uit een pluk oude bamboe die op het terrein groeit opgeknipt voor de stengels en berkenstammen verzameld van een berk die geruimd moest worden (die lieten we eerst drogen). Strooisel komt van de tuin.

Hoe krijg je die muizengeur in de hommelnesten? Daarvoor heeft mijn man aangeboden het muizenhok van een vriendje van mijn zoontje schoon te maken. Het is perfect strooisel, iedereen blij ;-)Als je niemand met muizen weet kun je natuurlijk ook bij een dierenwinkel vragen of ze wat vacht of oud vulsel hebben.

Fundering

Een stenen bouwsel wordt zwaar, dus hebben we eerst een fundering gelegd van dubbele, op hun zij ingegraven grindtegels. Die tactiek gebruik ik wel vaker. Ze kan er zelfs op staan, zo stevig is het – dat is ook hoe ze vastgezet werden, door er bovenop te gaan staan en aan te stampen. Je graaft ze voor tenminste 1/3 in (we deden hier tot de helft), hamert of stampt ze stevig vast en stampt de grond er omheen goed aan. Zo heb je staanders, in ons geval 3.

Bovenop die fundering legden we betonnen bielsen: de vloer van het hotel. Al het gewicht dat daar verder bovenop komt (de muren van het insectenhotel) komen op de bielsen direct bóven de staanders. Zo komt het gewicht op de sterkste punten. Zou je bijvoorbeeld een muurtje van stenen in het midden van zo’n biels maken, dan heb je kans dat die breekt onder het gewicht omdat er geen staander onder staat.

Aardhommelnesten

Voor de aardhommelnesten hebben we terracotta potten gebruikt. Het liefste graaf je ze ondersteboven voor 1/3 in in de grond (lekker warm), maar de grond eronder was vrij hard en er zaten nog grote wortelklompen in, dus hebben we ze er bovenop gezet en de aarde er omheen opgehoogd met wat vrijkwam van het uitsteken van een pad.

Om het hommels meteen naar de zin te maken vul je ze voor ongeveer de helft met strooisel: bladeren, takjes, hooi, dat soort materialen. Wij hadden een grote zak vol zaagsel en wat hooi uit een muizenhok dat precies over beide potten verdeeld kon worden. De geur van die muizen trekt hopelijk snel aardhommels aan.

De drainagegaten van de potten zitten nu aan de bovenkant. Het mag niet inregenen, dus heb je iets van een afdakje erboven nodig. Daarom hebben we ze ónder het insectenhotel geplaatst. De opening heeft iets van 15 cm ruimte tot de onderkant van de bielsen.

Egelhuis

Dit is een hele simpele. Je maakt in feite een soort slakkenhuis-vorm van een dubbele rij klinkers en legt daar een grotere steen bovenop als dak. Ik had het idee op verschillende plekken op internet gezien en het leek me een hele makkelijke voor mijn cursisten om in hun eigen tuin te doen, dus maakten we er één naast het insectenhotel. Katten kunnen de lange tunnel met bocht niet door, dus is het veilig voor egels. In de grote ruimte legden mijn cursisten oud blad en ze dekten het gehele huis af met een grote bundel oud blad. Dat geeft isolatie en maakt het een rustiger plekje voor de egel – zeg nou zelf, je wil ook niet naar voorbijgangers hoeven luisteren terwijl je probeert te slapen!

En nu maar hopen dat er ’s winters een egel in ligt. De cursisten vonden het in ieder geval erg leuk om te maken!

Hoe pakten we de bouw van de kamers, dak en de wilde bijennesten aan? Dat beschrijf ik in deel 2.

---

Hoe help je wilde bijen en vlinders? Hoe voorkom je overlast door plaagdieren als slakken, bladluizen en wortelknagers? Er zijn nog veel meer nuttige insecten dan alleen bijen en vlinders – wat hebben ze nodig, hoe maak je het ze nou echt naar de zin? Dat en nog veel meer, zoals beplantingsideeën voor bijenhotels en roofinsecten, water opvangen, je tuin klimaatbestendig maken en materialen hergebruiken, dat vind je in mijn nieuwe boek Tuinlogica!

Tuinlogica: de natuur in je voordeel gebruiken met permacultuur

ISBN: 9789062245581

Uitgever: Vonk Uitgevers

Prijs: € 32,99

Bestel Tuinlogica o.a. via Groeneboekenshop of Bol.com!