Per dag plegen, gemiddeld, vijf mensen zelfmoord. Da’s uiteraard vijf teveel. Die zelfmoorden zijn geen uiting van lafheid noch van moed, maar heel eenvoudig van wanhoop, van geen uitweg meer zien. Zelfmoorden zijn niet altijd wekenlang voorbereid noch altijd spontane, plotselinge acties. Het is niet niks precies dát te doen waar je hele Zijn zich tegen verzet en waartegen je lichaam veiligheidssystemen kent. Je zét je hart niet stil. Je stopt niet met ademen langer dan een minuutje. Je hersenen kennen geen uit-stand.

Omdat onder de vijf van dinsdag 8 september Joost Zwagerman is, is er plots weer veel aandacht voor zelfmoord. De attentiewaarde van Bekende Personen is enorm, altijd al zo geweest. Kamerlingh, Arends, Williams, Nero, Ramdas en zoveel anderen: dood door eigen hand. En dan hebben we het nog niet eens over al die niet-Bekende Personen die de stap zetten. Allemaal mensen die zich onvoorstelbaar klemgezet moeten hebben gevoeld. Onvoorstelbaar.

Na zo’n dood zijn we – vanzelfsprekend – even sprakeloos en uit balans. Goh, wat erg. Wáárom dit, waarom zó?

Aan de oprechtheid hoef je niet te twijfelen. We vinden het erg dat het is gebeurd. We vinden dat het niet zou moeten gebeuren.

Om herhaling (zoveel als mogelijk) te voorkomen, zijn er acties nodig; bijna altijd acties gericht op de actoren. Bent u depressief, denkt u aan zelfmoord? Dan is er een telefonische hulplijn (0900-113). Doe het niet! schreeuwen we de ander toe.

Die herkennen we echter niet. Er hangt geen donker stripverhalen-donderwolkje boven ons hoofd als we langer dan twee weken somber zijn of als we geen uitwegen meer zien. Vaker zijn de signalen subtieler. Vaker herkennen we ze achteraf.

Achteraf snappen we vaak meer. Pas dán zien we de gepeste persoon. Pas dán zien we de ernst van een ziekte. Pas dan dringt de kwelling tot ons door. Pas achteraf.

We zijn een achteraf-samenleving. O, zat het zo? Nadat iets gebeurde. Cynisch: als ‘de rotzooi is opgeruimd’ dempen we de sloot waarin het kalf verdronk. Of…?! Voor mij is de karakteristiek van onze achteraf-samenleving dat we die sloot níet dempen, dat we níet leren, dat we níet aanpassen, dat we overgaan tot de orde van de dag.

Goed dat er hulplijnen zijn. Maar waar is de stap die veel fundamentelere effecten kan hebben? Waar is de stap die volgt op een hausse aan zelfmoorden als het slecht gaat met de economie en mensen daardoor in de vernieling gaan? Waar is de stap die ons sociale zekerheidsvangnet mensen laat ópvangen in plaats van verwurgen als ze er in terecht komen? Waar is de aanpak van pesters, vooral onder volwassenen? Waar is de aanpak van buurtterreur? Waar is de aanpak van werkstress? Waar is de aanpak van (legitiem) opgevoerde druk naar meer, meer, meer, sneller, sneller, sneller? Waar is de aanpak van ikke, ikke, ikke, en de rest ken stikke?

Waar is onze menselijkheid gebleven, waardoor mensen sterven? Hún besluit? Een fysiologische oorzaak en dus een pilletje? Vast, óók. Maar jammer genoeg is dat ruim ónvoldoende. Zoals zo vaak zijn wij mensen onze eigen ondergang. Ietwat bombastisch geformuleerd, maar in elk geval wél een beïnvloedbare factor benoemend: wij zelf.

De achteraf-samenleving is zó lang vergroeid geraakt met ons dat het lastig wordt koers te verleggen. We dénken vooruit te kijken. Dat we dat op z’n achteraf’s doen, is echter ook te bespeuren. Startups die beginnen vanuit de gedachte ‘goed idee. We proberen het en zien wel hoe het gaat. Welke effecten er zijn. Hoe we er van kunnen leven’. Achteraf betalen, naar wat jij denkt dat iets waard is: waardebepaling achteraf. Marktdenken is eveneens op en top ‘achteraf’: géén (overheids)inmenging, tenzij – achteraf – extreme uitschieters moeten worden gecorrigeerd. Hele management- en ontwikkel’methodieken’ zijn er op gebaseerd: doen en bijsturen. De snel-beslissende manager is een wandelend ‘achteraf’icoon.

Laten we duidelijk zijn: er is niet altijd een ‘vooraf’ mogelijk, of gewenst. ‘Ja, maar..’ loert. Zo lang het geen slachtoffers maakt is ‘achteraf’ geen probleem. Heeft ‘achteraf’ zich echter genesteld en onzichtbaar gemaakt in de samenleving en maakt ze slachtoffers, dan is dat iets anders. Dan hebben we een achteraf-samenleving, waar binnen de kortste keren het tweede deel van dat woord af kan vallen.