HET WALENBOS IN TIELT-WINGE

Het Walenbos aan de Brede Motte (zijriviertje van de Demer) ten zuidoosten van Houwaart en Tielt (beiden Tielt-Winge) is een van mijn favoriete natuurplekken om op stap te gaan met het fototoestel in de aanslag. Voor de meesten is het bos een beetje te nat maar er zijn mooi aangelegde wandelpaden en met rubberbotten kom je er overal wel langs.

Dit is een ‘domeinbos’, dat wil zeggen dat het niet beheerd wordt door een privéeigenaar, een natuurorganisatie of een gemeentelijke OCMW maar dat het Vlaams Gewest de eigenaar is en het beheer in handen van het Agentschap voor Natuur een Bos en je er af en toe echte boswachters kan tegenkomen.

Ik vind dat die hier echt heel goed werk doen. Sinds het bos in 1989 officieel tot natuurreservaat is uitgeroepen is er hard gewerkt om de natuurlijke toestand van het door vorige generaties in de 19^de eeuw gedraineerde moerasweidelandschap met populieren-aanplantingen te herstellen.

Het is nu een echt broekbos met hier en daar hooilandjes. In het vroege voorjaar tref je er overal de typische ‘voorjaarsbloeiers’ aan zoals speenkruid, sleutelbloemen, bosanemonen, dotterbloemen, muskuskruid, goudveil, boshyacinten, pinksterbloemen en kruipend zenegroen en nog veel meer. Waarom er ook zoveel (voor dit soort bossen atypische) maagdenpalm voorkomt heb ik nog niet uitgevonden.

Tielt-Winge – Walenbos – kan de eigenaar zijn of haar auto eens even komen ophalen? volgens kenners: Citroën CV11 Staffcar van de 2de wereldoorlog

Nu in de herfst is het bos vooral een goudgeel gekleurde bemoste wildernis met massa’s paddenstoelen. In totaal heeft het Walenbos een oppervlak van ongeveer 500 hectare waarvan 350 beheerd wordt door de Vlaamse overheid. Het is niet alleen beschermd als natuurgebied maar ook als cultuurhistorisch landschap en dat is maar goed ook want rondom het bos dringen de eigentijdse woon- en rijbehoeften zich naast de industriële landbouw ferm op.

Het Walenbos is topnatuur met een nat karakter met water van allerlei soorten en kleuren en wie behoefte heeft aan een beetje mysterie kan er het hele jaar wel terecht. Maar zeker nu we midden in het seizoen van de mysterieuze bossen zitten kan je wel eens even gaan kijken bij de auto die de een of andere mysterieuze bestuurder hier ooit heeft weten achter te laten. Heel veel is er niet meer van over dus het moet al een tijdje geleden zijn.

Ik heb nog gezocht naar menselijke overblijfselen maar die lijken er niet (meer) te zijn dus of het een poging was om een gestolen voertuig te verbergen of het rampzalig einde van een romantisch begonnen avontuur onder de maretakken in de populieren aan de rand van het bos weet ik niet.

Tielt-Winge – het Walenbos – geen koraalzwammetjes maar kroontjesknotszwam

Het kan natuurlijk ook zijn dat iemand gewoon van zijn of haar oude afgekeurde auto af wilde maar in dat geval heeft die persoon er toch wel veel moeite voor moeten doen want zo toegankelijk is dit bos nu ook weer niet en zeker niet voor gemotoriseerde voertuigen. Het valt me wel op dat er geen nummerplaat is achtergebleven maar dat is eigenlijk altijd zo met voertuigen die stiekem in onze bossen worden achtergelaten.

Genoeg over auto’s, daar zijn er al veel te veel van. Op de Ferrariskaart van 1777 en de Villaretkaart van 1745 zie je dat in die tijd het Walenbos helemaal of toch nauwelijks bos was, toch niet in de klassieke zin van het woord toen een echt bos nog met bomen bezaaid was. Op de Villaretkaart staat met grote letters ‘Le Brouck du Commune de Hauwaert et de Tielt’ en ook op de Ferrariskaart is het grotendeels als moeras ingetekend. Bij Ferraris is in het midden van het bos de naam ‘Waelembosch’ ingetekend dus stelt zich de vraag of er in die tijd ‘Walen’ in de streek werkten – zoals op veel plaatsen in wat nu Vlaams-Brabant is – of dat dit toch verwijst naar wal-achtige ophogingen in het landschap.

Volgens de hieronder vermelde INBO-studie kunnen er in het Walenbos restanten worden aangetroffen van aarden wallen die in de Middeleeuwen rond bospercelen werden aangelegd. Op die restanten zou je dan nog oude hakhoutstoven van Haagbeuk moeten kunnen zien. Ferraris is dikwijls een beetje onnauwkeurig maar in dit geval kan term ‘Waelem’ verwijzen naar ‘omwald’. Zolang niemand met een betere oplossing komt vind ik dit de beste verklaring voor de naam van het Walenbos. De Walen zijn er in elk geval niet meer en naar die wallen met haagbeuken moet ik nog eens op zoek.

Tielt-Winge – Walenbos – is dit nu zo ‘waelem’? (een middeleeuwse wal met haagbeuken rond het bosperceel)

Met zijn omvang van zowat 500 hectare is het Walenbos een van de belangrijkste natuurgebieden in het Hageland en wat meer is: het is er opvallend stil (zelfs geen vliegtuigen!).

In het erfgoeddossier waarin het bos beschreven wordt als cultuurhistorisch landschap lees ik: “Het Walenbos is gelegen ten noorden van Sint-Joris-Winge, tussen Houwaart en Tielt. Naar het zuiden gaat het over in een hellingbos op de noordelijke flank van de Roeselberg en Alsberg, waar een hoogteverschil van meer dan 50 meter zich manifesteert, tot op bijna 80 meter boven de zeespiegel. Talrijke diepe holle wegen dalen eraf naar de vroegere beemden. Op bepaalde plaatsen komt hier diestiaanzandsteen aan de oppervlakte. De heuvelrug van Roeselberg tot Alsberg vormt tevens de scheiding tussen de valleien van de Brede Motte en de Winge. Naar het oosten grenst het Walenbos aan het Grootbroek met de Leigracht of Heergracht, destijds gekenmerkt door beemden en perceelsrandbegroeiing.”

In de middeleeuwen is het bos van Godfried van Brabant en nadat hij in de Guldensporenslag sneuvelt, van zijn dochter Blanche. Die sterft kinderloos in 1331 en sindsdien volgt opdeling in steeds meer perceelseigenaars (kerkelijke en openbare instellingen voor de grotere percelen, landbouwers voor de kleinere gronden).

Tot in de 18^de eeuw wordt de natte grond vooral gebruikt als hooiland of als weide. Op de venige plekken wordt tot in het begin van de 20^ste eeuw turf gestoken en de ontstane putten kan je vandaag nog zien. Vanaf de tweede helft van de 19^de eeuw worden de hooilanden verlaten en begint het bos overal op te komen zowel spontaan als door aanplantingen op de hogere gedeelten.

Tielt-Winge – Walenbos – toch een nat bos …..

Vanaf die tijd begint ook de drainage-begreppeling die je vandaag nog overal ziet. Het bosbeheer wordt in die tijd gekenmerkt door middelhout en hakhout voor de lokale houtmarkt. Bij de boomsoorten kiest men dikwijls voor Zwarte els, uiteraard omdat die zeer goed tegen water kan.

In onze tijd worden grote delen van het bos beplant met snelgroeiende populieren maar blijkbaar levert deze activiteit niet genoeg op want deze periode wordt gevolgd door decennia van verwaarlozing. Het bos ontwikkelt zich tot een natuurlijker bosgebied en vanaf de jaren 1980 begint de overheid percelen aan te kopen. Sinds 1989 wordt het Walenbos erkend als natuurreservaat met een beheerplan dat zich vooral richt op spontane bosontwikkeling door ‘nulbeheer’.

Als je er vandaag rondwandelt zie je op veel plaatsen echter ook de terugkeer van graslanden en dat betekent dat er alle jaren gehooid en/of begraasd moet worden om bomen op die plekken het groeien te beletten.

Ik lees dat de beheerders er ook alles aan doen om de stabiliteit van het kalk- en ijzerrijke kwelwater te waarborgen en gezien de klimaatsontwikkelingen en het menselijk waterverbruik is dat misschien best wel een ferme uitdaging.

Hiermee sluit ik dit reeksje af. In de lente kom ik zeker terug want dan bloeien de gele dotterbloemen in het roestbruine water en dat is een fotogenieke belevenis.