Het laatste avondmaal
Op Witte Donderdag wordt het Laatste Avondmaal van Jezus en zijn twaalf apostelen herdacht. Het is één van de meest dramatische scènes in het Nieuwe Testament en de gebeurtenissen zijn door alle vier evangelisten beschreven. De verbeelding van het Laatste Avondmaal door Leonardo da Vinci (1452-1519) als fresco op één van de wanden in de eetzaal van het Dominicaner klooster Santa Maria delle Grazie in Milaan fungeert sinds de voltooiing in 1498 tot vandaag de dag als hét grote voorbeeld voor kunstenaars.
Sinds 1545 bezit de Abdij van Tongerloo (België) een replica van het Laatste Avondmaal waaraan Da Vinci nog zelf zou hebben meegewerkt. Deze replica die de tand des tijds aanzienlijk beter heeft doorstaan dan het origineel kan bezichtigd worden.
In 1999 maakte de beroemde Engelse kunstenaar Damien Hirst (1965) (bij het grote publiek vooral bekend van de tijgerhaai in een 5% oplossing van formaldehyde (1991) – die in water lijkt te drijven – en een met 8601 diamanten bedekte platina afgietsel van een schedel (2007)) een markante versie van het Laatste Avondmaal. Het gaat om dertien litho’s met hierop voor iedereen direct herkenbare voorkanten van geneesmiddelenverpakkingen. De merknamen zijn echter vervangen door etenswaren en de naam van de farmaceuten door die van de kunstenaar. Tot en met 21 augustus a.s. is de Last Supper van Damien Hirst te zien op de expositie De Nieuwe Smaak in het Rijksmuseum Twenthe.
Detail ‘Last Supper’ van Damien Hirst
In mijn praktijk werden alle recepten tijdens of direct na de lunch gecontroleerd en gesigneerd. Het ging om dusdanig grote hoeveelheden dat ik in een cynische bui weleens heb overwogen om de aantallen te vervangen door afgewogen hoeveelheden zoals bij ingrediënten van een maaltijd: 250 gram paracetamol, 75 gram oxazepam, anderhalf ons omeprazol, één ons ibuprofen en 50 gram amoxycilline. Pas toen ik ‘voor de rest van mijn leven’ zelf pillen moest gaan slikken – een treurig moment – realiseerde ik mij hoezeer de inname hiervan is gekoppeld aan maaltijden. De link tussen medicamenten en voeding is dus veel minder merkwaardig dan in eerste instantie wordt gedacht. In 1998 had Hirst overigens al in samenwerking met anderen in Londen een restaurant met een bar geopend, dat de naam ‘Pharmacy’ kreeg en van binnen ook op een apotheek leek.
De in 2004 voor 9,3 miljoen euro (door)verkochte ‘haai’ van Damien Hirst kreeg een opvallende titel: The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living (De fysieke onmogelijkheid van de dood in de geest van iemand die leeft). De met diamanten bedekte schedel draagt de titel For the Love of God en deze zou voor 50 miljoen Engelse ponden zijn verkocht. Zowel de kunstwerken als de titels hiervan karakteriseren het oeuvre van Hirst: de vergankelijkheid en de dood spelen hierin een belangrijke rol tegen een decor van een tamelijk uitzichtloos bestaan, waarop moeilijk grip valt te krijgen.
De verbeelding van het Laatste Avondmaal door Leonardo da Vinci die grotendeels spoort met de christelijke traditie, lijkt haaks te staan op die van Damien Hirst. Toch symboliseert Hirst op een intrigerende wijze de eigentijdse verzakelijking en misschien zelfs materialisatie van het menselijk lijden. Want wat het meest opvalt in de versie van Hirst is de totale afwezigheid van dramatiek die het Laatste Avondmaal van Da Vinci juist kenmerkt. Het lijden is gereduceerd tot pilletjes. Kan het nog killer? Het contrast tussen beide versies wordt nog groter door het feit dat Leonardo da Vinci er ook nog eens voor heeft gekozen om het meest emotionele moment in beeld te brengen: Jezus kondigt aan dat één van zijn leerlingen hem zal verraden.
Wie durft er tegenwoordig nog te twijfelen aan de noodzaak om geneeskunde te baseren op degelijk wetenschappelijk onderzoek? Met alle respect voor artsen voor wie ‘la condition humaine’ de ultieme context van hun werk is en blijft, lijkt het erop dat geneeskunde steeds meer tendeert naar toegepaste medische wetenschap. Dat rechtvaardigt de vraag op welke wijze het lijden hierin een plaats heeft gekregen want hier ligt volgens mij nog altijd de kern van het patiënt-zijn. Men hoeft geen liefhebber van het werk van Damien Hirst te zijn om toch door hem hierover aan het denken te worden gezet.
