Barnsteen

Barnsteen is eigenlijk gestold boomhars. Het bestaat uit een mengsel van koolstof, waterstof en zuurstof. Koolstof vormt met 75 procent het grootste bestanddeel. Daarnaast zitten er nog enkele reststoffen in als zwavel en fosfor.

De soortelijke massa varieert van 1-1,3 gram/cm³. Het ontbrandingspunt of smeltpunt ligt bij 375° C. Bij wrijving in de hand verspreidt het een kenmerkende terpentijnachtige geur. Het duurt minstens 3 miljoen jaar voordat de hars veranderd is in barnsteen .

Zodra een levende boom beschadigd raakt, reageert deze door hars uit te scheiden. Dat is het moment waarop dieren of plantendelen erin vast komen te zitten. Veel barnsteen bevat geen insluitingen.

Fossielen in barnsteen

Barnsteen is een fossiel hars, geproduceerd door coniferen. Dit hars wordt afgescheiden door scheuren en wonden van bomen en terwijl het nog zacht en plakkerig is kan het insecten vangen en insluiten. Later, als de vluchtige stoffen uit het hars zijn verdampt wordt het hard en uiteindelijk na miljoenen jaren, afhankelijk van het sediment waarin het zich bevindt, barnsteen.

In ruwe vorm is barnsteen weinig opvallend. Om het doorzichtig te maken moet het gepolijst worden. De meest barnsteen bevat geen insluitingen.

Insecten zijn de meest voorkomende organismen in barnsteen en zijn vaak, behalve dat ze volledig zijn uitgedroogd, volledig bewaard gebleven. Daarnaast zijn er planten, spinnen, schaaldieren, slakken, haar van zoogdieren, veren, kleine hagedissen en zelfs een kikker in barnsteen gevonden.
Barnsteenafzettingen kunnen in leeftijd variëren van Onder-Krijt tot Holoceen. Het bekendste barnsteen komt van de kust van de Baltische Zee. Het coniferenwoud in dit gebied was ondergelopen gedurende een marine transgressie in het vroeg Oligoceen. Het marine sediment begroef de bomen en het barnsteen dat ze bevatten.

Langs onze kusten is barnsteen veel zeldzamer.

Dino’s kweken: droom of werkelijkheid

Jurassic Park laat zien hoe uitgestorven dieren tot leven worden gewekt. Uit een mug die in barnsteen zit opgesloten, wordt wat opgezogen bloed gehaald. Tientallen miljoenen jaren geleden zou de mug het uit een dinosaurus hebben gezogen, vlak voordat die in het kleverige boomhars aan zijn einde kwam. Het dino-DNA uit het bloed wordt dan in een kikkereitje geplaatst en uitgebroed. Op deze wijze worden allerlei baby-dino’s gemaakt in het verhaal. Dat gebeurt in werkelijkheid natuurlijk niet, want DNA is zo kwetsbaar dat het direct na de dood al begint af te breken.

Vooral insecten

Er zijn meer dan vijfduizend insectensoorten in Baltisch barnsteen gevonden. Het totale aantal soorten uit die tijd moet tenminste het dubbele zijn geweest. Behalve volwassen insecten vind je in barnsteen eieren en larven die normaal niet bewaard blijven. Ongeveer de helft van alle insecten in barnsteen zijn muggen en vliegen, op afstand gevolgd door wespen en bijen, kevers. Het zeldzaamst zijn vlinders. Natuurlijk geeft barnsteen geen volledig beeld van de insectenwereld van toen, want voornamelijk kleine, vliegende insecten en spinnen komen in de hars terecht. Door vergelijking met de insectenwereld van tegenwoordig kunnen we wel iets te weten komen over het klimaat dat in de barnsteenwouden heerste. Het was er 35 tot veertig miljoen jaar geleden vochtig en subtropisch.