Genetica Gen dat de berkenspanner zwart maakte, geeft andere vlinders kleur

De kleurverandering van de berkenspanner (hieronder) is aan generaties scholieren onderwezen als voorbeeld van snelle evolutie. En nu kan die nachtvlinder ook een schoolvoorbeeld worden voor genetici: het gen dat de kleur van de berkenspanner veranderde is eindelijk ontdekt.

Tijdens de industriële revolutie raakten de witte Engelse berken zwartberoet. De berkenspanners (Biston betularia) die op berken rusten veranderden van wit-met-zwarte-spikkels naar zwart, en daarna weer terug. Dat kleurtype kreeg al snel de overhand, tot er bijna geen lichte berkenspanners meer over waren. Toen na 1970 de lucht schoner werd en de berken weer wit, verdwenen de zwarte berkenspanners grotendeels.

Bijna tien jaar is gezocht naar het gen dat voor die snelle verandering verantwoordelijk is. Geen enkel pigment-gen was bij zwarte berkenspanners anders dan bij witte.

Er was verkeerd gezocht: het gen voor ‘industrieel melanisme’ van de berkenspanner is in fruitvliegen actief bij de vorming van eicellen. De ontdekking is gedaan door biologen van de University of Liverpool en staat deze donderdag in Nature. Ze laten zien dat in het begin van de negentiende eeuw een groot DNA-fragment in dat gen belandde, waardoor de genactiviteit veranderde.

Dat een eicel-gen voor kleur zorgt, lijkt onwaarschijnlijk. Maar een ander onderzoeksteam trekt in dezelfde Nature óók die conclusie.

Dat team vond dat het gen (het heet cortex) ook in een andere groep vlinders (kleurrijke Heliconius-vlinders van Latijns-Amerika, zoals hierboven) verantwoordelijk is voor kleurvariatie. Heliconius-vlinders zijn onder evolutiebiologen beroemd om hun flexibele vleugelkleuren, die zich vaak aanpasten om op verwante vlindersoorten te lijken, of juist niet.

Cortex heeft bij vlinders blijkbaar een functie die niets met eicellen te maken heeft. Maar wat, dat begrijpt nog niemand. (NRC)