Over zijn geboortejaar en -plaats circuleren uiteenlopende verhalen. Rachid Ben Ali zou zijn geboren in Marokko en op zijn vijftiende naar Nederland zijn gekomen. ,,Ik ben gewoon geboren in Breda, geadopteerd toen ik drieënhalf was en opgegroeid in Beek-Ubbergen. Oeps, zeg ik het toch’’, zegt Ben Ali in het Mammemahuis in Jellum .

Ben Ali volgde de opleiding mode aan de hogeschool voor de kunsten in Arnhem (nu Artez) en gold al jong als een belofte. Koningin Beatrix koos een schilderij van hem uit voor de tentoonstelling Stedelijk Paleis die zij in 2000 in het Stedelijk Museum in Amsterdam samenstelde. Zijn ouders liepen glimmend van trots rond, vertelt hij. Zijn adoptiemoeder reageerde (uiterlijk) iets anders, doet hij voor. ,,Mijn moeder kijkt naar mijn werk en zegt: Rachid! Waarom dít schilderij?!’’ Hij lacht en kondigt verheugd aan. ,,Ze komt zaterdag ook bij de opening.’’

Sinds de eeuwwisseling werkt hij jarenlang samen met galeriehouder Tanya Rumpff (later conservator hedendaagse keramiek van het Princessehof in Leeuwarden). In 2003 won hij de KDR-KunstRaiprijs, voor kunstenaars onder de 35. Twee jaar later had hij een expositie in het Cobra Museum in Amstelveen. Terwijl het publiek al voor de deur stond wilde hij nog wat aan zijn werk veranderen en stond hij met de kwast in de hand.

Bewaking inschakelen

Hij lacht: ,,Ze werden er helemaal gek van me.’’ In het werk dat hij er toonde reageerde hij op een directe en rauwe manier op religieus extremisme, zowel in de katholieke kerk als in de islam. Hoewel de kritieken lovend waren, moest het Cobra Museum ook enige tijd bewaking voor de kunstenaar inschakelen.

Er volgden tientallen internationale exposities in Zuid-Amerika, de Verenigde Staten en Europa, vol kunst waarin Ben Ali op impulsieve manier reageert op het nieuws. Hij combineert menselijke figuren met teksten, wapens en andere herkenbare voorwerpen met meer abstracte vormen, en verwijzingen naar zijn afkomst (Marokkaans/Nederlands) met zijn persoonlijke situatie. Hij werkt bovendien op grote snelheid. ,,Deze heb ik gisteren gemaakt’’, zegt hij als hij zaterdagmorgen presentator Douwe Heeringa in Op en Ut enkele tekeningen laat zien.

Een groot werk maakte hij afgelopen weken in het atelier van Elmar Kuiper in Leeuwarden, waar hij werkte naast Kuiper en bevriend collega Alex Kooistra. ,,Dat ga ik hier hangen. En tegen die achterwand kleinere schilderijen’’, zegt Ben Ali in het Mammemahuis en hij springt op. Het is twee dagen voor de opening van Weer even terug en hij wijst Egbert Bakker hoe hij de kerk denkt in te richten.

Tijdelijk in een huisje in Bears

Bakker is als bestuurslid vanaf het begin in 2018 betrokken bij galerie H47 in Leeuwarden. Een vriend van hem kent Ben Ali en vroeg hem of hij een plek voor hem wist. ,,Hij vroeg of ik hem wegwijs kon maken. En ik ken Allard van der Haring (van restaurant Jonker Sikke, participant in het Mammemahuis). Zo belandde hij tijdelijk in een huisje in Bears en exposeert hij de komende drie weken in Jellum onder de titel Weer even terug .

Want Ben Ali is net terug van een maandenlang verblijf op een Grieks eiland. Hij zou er een boek maken, maar het eiland was niet inspirerend, vond hij. ,,Ik zat er heel mooi. In een roze villa, met palmbomen in de tuin en uitzicht op zee. Maar ik miste mijn vrienden en drukte om me heen. Het was saai! Ik zit liever met een punker in een bunker in Berlijn.’’ Dat valt te zien aan het werk dat hij op het eiland maakte, aldus Bakker. ,,Dat is niet Rachid. Het was veel minder kleurrijk, heel depri.’’

Het lijkt een terugkerend fenomeen in Ben Ali’s loopbaan. Gelukkige periodes zoals met acteur Henk van Ulsen met wie hij lange tijd samenwoonde, wisselen elkaar af met donkere tijden, waarin galeriehouders misbruik van zijn talent maken. Mirjam Speelman (Allards vriendin) vraagt Ben Ali of het tapijt dat in de kerk op de vloer ligt, verwijderd moet worden. Het dekt een luik af naar de kelder onder de kerk. Ben Ali opent het en ziet een stenen trap naar een donkere ruimte. Snel gooit hij het luik weer dicht. ,,Oe, dat herinnert me aan mijn afpersing.’’

Rubberen afgietsels

De expositie in Jellum is bescheiden voor Ben Ali’s doen. Hij laat ‘slechts’ een aantal schilderijen en tekeningen zien. ,,Als ik de kans krijg neem ik een ruimte helemaal over. Ik wil dat mensen steeds weer iets anders zien.’’ Dan beschildert en beschrijft hij de wanden en vult ruimtes met tekeningen, schilderijen, collages en objecten. ,,Ik heb rubberen afgietsels van mijn eigen gezicht’’, noemt hij als voorbeeld. In het Mammemahuis zijn de mogelijkheden beperkt, maar binnenkort pakt hij weer uit in Berlijn. ,,Voor een museum of galerie werk ik projectmatiger.’’

Hij kijkt even naar Bakker. ,,Heb ik rode ogen?’’ Hij heeft de avond ervoor zijn verjaardag gevierd en is nog maar net wakker. Bakker stelt hem gerust. Ben Ali: ,,Ik heb niet veel gedronken. Dat doe ik niet. En ik gebruik ook geen drugs. Goede kunst maak je toch op een broodje kaas en een glas melk. Anders wordt het niks.”