Als je aan het eind van een mooie dag door het Noorderplantsoen in Groningen loopt, struikel je bijna over de rotzooi. Pizzakorsten, half opgegeten broodjes, bananenschillen, bierdoppen, snoepwikkels. Sommige mensen laten hun hond niet meer uit, omdat ze vrezen dat hun viervoeter de tanden in deze zooi zet en iets verkeerds inslikt. Elke ochtend maken vuilnismannen overuren om het park weer schoon te maken.

Volgens Elise Mooijman, woordvoerder van Nederland Schoon, is het beslist niet zo dat er in Nederland steeds meer zwerfafval in de openbare ruimte ligt. ,,De hoeveelheid zwerfafval is de afgelopen decennia vrij stabiel, maar de bevolking is in die tijd wel toegenomen. Het hangt ook sterk van het seizoen en de locatie af.’’

Ploffen en plandelen zijn hip

Campagnes zijn wel degelijk succesvol. De jaarlijkse World Cleanup Day trekt ook in het Noorden steeds meer deelnemers. Tegelijk struint een toenemend aantal vrijwilligers met een afvalgrijper door stad en land. Zo zijn in de gemeente Groningen meer dan duizend ‘stille krachten’ actief die meehelpen het afval op te ruimen. Ploggen (joggend plastic oprapen) en plandelen (wandelend plastic oprapen) zijn hip onder zowel jong als oud.

Volgens Jurjen de Waal, campagneleider van de Plastic Soup Foundation die de World Cleanup Day organiseert, is het percentage plastic in zwerfafval nog steeds aan het toenemen. ,,Dat komt door de exponentiële toename van de plasticproductie. Vooral plastic in voedsel- en drankverpakkingen zijn risicovol, zeker als ze zijn gebruikt voor to go-producten als koffiebekers, chipszakken of patatbakjes. Wat mensen onderweg meenemen, belandt nu eenmaal sneller op straat.’’

‘Het is vaak kopieergedrag’

Dat gebeurt vooral nu het mooi weer is, zegt Mooijman. ,,Mensen trekken massaal naar buiten om te recreëren en laten troep achter. Helaas, moet ik erbij zeggen, want het is helemaal niet zo ingewikkeld om je afval mee naar huis te nemen of in een prullenbak te deponeren.’’

Volgens Marijke Leliveld, onderzoeker consumentengedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen, is het vaak kopieergedrag. ,,Als iedereen zijn afval achterlaat, waarom zou jij het dan meenemen? Blijkbaar kan het, dus dan wordt het normaal. Het ontstaat onder invloed van groepsdruk. In hun eentje zouden ze het niet zo snel doen.’’

‘Het is losgeslagen gedrag’

Vaak zijn het jongeren of jong volwassenen die erin meegaan. Deels heeft het te maken met het puberbrein, dat bij velen nog niet uitontwikkeld is. ,,Het is losgeslagen gedrag. Nu corona ten einde loopt zie je ze als jonge koeien de wei instuiven, met het idee: we gaan even flink los. Dat hoort bij een fase in het leven. Daarmee wil ik het niet goedpraten. Ik erger me er zelf ook groen en geel aan. ’’

De samenleving staat niet helemaal machteloos. Leliveld haalt de actie ‘Friesland 100 % zwerfafvalvrij’ aan, waar meerdere instellingen aan meewerkten, inclusief weerman Piet Paulusma. ,,Na telling bleek dat er in een jaar tijd 19 procent minder grof zwerfafval in de provincie is aangetroffen. Dat was in 2020, dus deels in coronatijd.’’

‘Knalgroen werkt beter dan grijs’

Gemeenten kunnen ook een bijdrage leveren. Niet zozeer door meer afvalbakken te plaatsen, maar opvallende exemplaren op de juiste plek neer te zetten. ,,Knalgroen werkt beter dan grijs. En ze moeten ook regelmatig worden geleegd. Overstromende prullenbakken trekken afval aan. Dan kan het hard gaan.’’

Leliveld pleit ook voor een ‘snoeprouteaanpak’. ,,In de buurt van scholen en supermarkten moet je afvalbakken plaatsen en jongeren duidelijk maken dat ze geen afval op straat mogen gooien. Net zo goed dat afval meer afval aantrekt, zo geldt ook: schoon trekt schoon aan.’’

‘Hergebruik van verpakkingen heeft de toekomst’

Per 1 juli komt er statiegeld op kleine plastic flesjes en met ingang van 1 januari 2023 op blikjes. De Waal hoopt dat het effect van de eerste maatregel op de World Cleanup Day in september al is te zien. ,,Verder willen we graag dat er kritisch wordt gekeken naar de hoeveel plastic die we produceren. Om de hoeveelheid zwerfafval te verminderen kun je het best aansturen op de vervanging van plastic in wegwerpproducten.’’

Volgens De Waal heeft hergebruik van verpakkingen, zoals de eigen koffiemok in de bedrijfskantine, de toekomst. Grote Franse supermarkten zijn wettelijk verplicht producten als noten, wasmiddel of sappen voor hervulbare verpakkingen aan te bieden. ,,Dat zouden we ook graag in Nederland zien.’’