Andy Warhol: Kunstenaar en influencer was zijn tijd ver vooruit

Lang voordat Andy Warhol een mondiaal merk werd, groeide hij op in de Amerikaanse staalstad Pittsburgh als zoon van een arme immigrantenfamilie uit de regio Medzilaborce in Slowakije.

Hij was een tengere, kwetsbare jongen en een buitenbeentje in de ruige volksbuurt. Andy ontdekte echter al vroeg hoe hij de machojongens uit zijn buurt voor zich kon winnen.

Hij zette zijn teken- en schildertalent in.

In plaats van hem te pesten, zaten de jongens nu rustig voor hem terwijl hij ze portretteerde met zelfverzekerde, gevoelige streken, waar je wel van onder de indruk móést raken.

Dankzij zijn talent werd hij in 1945 op 17-jarige leeftijd toegelaten tot de richting design en kunst aan het Carnegie Institute of Technology in Pittsburgh.

In 1949 verliet Andy Warhol als afgestudeerd reclametekenaar zijn geboortestad en verhuisde hij naar New York.

In de jaren 1950 maakte hij naam bij de New Yorkse Mad Men als een van de meest getalenteerde grafisch en reclameontwerpers van de stad. Hij ontwierp van alles, van kerstkaarten en boekomslagen tot reclamecampagnes voor grote schoenen- en winkelketens, en kon daar op den duur voor vragen wat hij wilde.

Maar zijn ambities reikten veel verder. Andy Warhol wilde zichzelf opnieuw uitvinden als persoon en als kunstenaar.

Het ging hem niet alleen om het beheersen van het artistieke ambacht, hij had ook een duidelijke missie: beroemd worden.

Met zijn onzuivere huid, lelijke neus en wijkende haarlijn was Andy Warhol het tegenovergestelde van de beroemdheden in de tijdschriften die hij illustreerde.

Maar hij liet het er niet bij zitten. In 1957 onderging hij cosmetische chirurgie om een mooiere neus te krijgen en rond dezelfde tijd begon hij de vele pruiken te dragen die zijn handelsmerk zouden worden.

Met een aura van mysterie en coolheid betrad de ‘nieuwe’ Andy Warhol de wervelende celebrity scene van New York, waar hij al snel een ster werd dankzij zijn unieke persoonlijkheid en zijn verzet tegen de ‘goede smaak’.

‘In de toekomst zal iedereen 15 minuten beroemd zijn’ is de bekendste uitspraak van Andy Warhol. Zelf werd de mediabewuste kunstenaar uiteindelijk permanent en wereldwijd beroemd.

Als rondreizend kunstwerk zette hij zichzelf vanaf de jaren 1960 tot aan zijn dood in 1987 voortdurend neer als de coolste beroemdheid van zijn tijd.

Geïnspireerd door beelden uit de massamedia en de reclame positioneerde Warhol zichzelf als de ongekroonde koning van de popart.

Zijn werken werden geïnspireerd door of zelfs rechtstreeks gepikt uit de populaire cultuur – Hollywoodfilms, strips, productverpakkingen, popmuziek enzovoort – waardoor de grens tussen kunst en commercie vervaagde.

Hij verlegde ook de grenzen van het kunstenaarsatelier. Op verschillende adressen creëerde hij door de jaren heen plekken waar het gonsde van de artistieke activiteit, en die een verzamelplaats en toevluchtsoord werden voor levenskunstenaars die de grenzen opzochten.

Vanuit zijn studio The Factory produceerde Andy Warhol zijn werken in massa voor de massa, met het doel om kunst te bevrijden.

‘Ik schilder op deze manier omdat ik een machine wil zijn,’ zei hij met zijn gebruikelijke gevoel voor dubbelzinnigheid en rookgordijnen. Weinig mensen kenden Andy Warhol als persoon.

Vanaf 1964 recycleden Warhol en zijn vele assistenten de iconografie van massamedia, reclame en supersterren in kleurrijke zeefdrukken, die de Amerikaanse popcultuur tot kunst verhieven en deze tegelijk van haar oorspronkelijke betekenis ontdeden.

The Factory ontwikkelde zich ook tot een artistieke speeltuin voor enkele van New Yorks eigenzinnigste en opmerkelijkste artistiekelingen.

En niet alleen de creativiteit tierde welig in The Factory.

Zoals de Amerikaanse fotograaf Billy Name, die in de jaren 1960 Andy Warhols assistent was, zei:

‘We waren altijd aan de drugs. Het was een levensstijl. Daardoor was er iets esoterisch aan onze manier van zijn, wat Andy aantrok. Hij hield ervan om bij mensen te zijn die niet nep of pretentieus waren. Mensen die trouw waren aan zichzelf en met wie hij samen kon leven – in de zin van samen in het leven zijn.’

De voorkeursdrug was methamfetamine, maar The Factory-kring gebruikte ook allerlei andere drugs, zoals lsd, marihuana en heroïne.

Heroïne was de favoriete drug van de avant-gardistische rockband The Velvet Underground. De teksten van de band draaiden om heroïneverslaving, travestie en sadomasochisme, en de muziek was opzettelijk amateuristisch en rommelig.

Andy Warhol was wég van de band en werd in 1965 de manager ervan.

The Velvet Underground verkocht weinig platen, maar had een enorme invloed op de muziekscene in zowel de VS als Groot-Brittannië. Zoals muzikant Brian Eno van de band Roxy Music het zei:

‘De eerste plaat van The Velvet Underground werd door maar 10.000 mensen gekocht, maar die begonnen allemaal een band.’

Warhol balanceerde zelf vaak tussen avant-garde en, volgens sommige critici, het meest walgelijke commercialisme.

Enerzijds produceerde hij massaal kleurrijke werken van de popiconen Elvis en Marilyn Monroe.

Anderzijds bracht hij niet-commerciële bands als The Velvet Underground voor het voetlicht en maakte hij bizarre kunstfilms waar geen doorkomen aan was.

Op het hoogtepunt van zijn roem was Andy Warhol bijna als martelaar van de popart aan zijn einde gekomen.

Op 3 juni 1968 liep de radicale feminist en schrijver Valerie Solanas The Factory aan Union Square in New York binnen. In haar hand had ze een bruine papieren zak met twee pistolen erin.

Andy Warhol kende Solanas en nodigde haar binnen in zijn studio, waar veel kunstenaars uit zijn vaste kliek aanwezig waren.

Terwijl Warhol een telefoontje pleegde, haalde Valerie Solanas een van de pistolen uit de zak en vuurde drie keer op de kunstenaar.

Een van de kogels doorboorde zijn long en veroorzaakte schade aan zijn maag, milt, lever en slokdarm, om het lichaam via de andere long weer te verlaten.

Vanuit de doka achter in het atelier hoorde Warhols assistent Billy Name de schoten. Maar voor hij de plek des onheils had bereikt, had Solanas alweer de lift naar beneden genomen.

Andy Warhol lag op de grond in een plas bloed. Toen Billy hem optilde, riep Warhol:

‘Billy, maak me niet zo aan het lachen, dat doet pijn.’

De kunstenaar werd met een ambulance naar het ziekenhuis gebracht. In eerst instantie werd hij doodverklaard, maar op het laatste moment zag een arts dat zijn pupillen nog reageerden.

Na een operatie van 5 uur, waarbij de artsen zijn borst openden en hartmassage toepasten, verrees Andy Warhol uit de dood.

Valerie Solanas gaf zichzelf kort na de aanslag aan bij de politie.

Toen de politie vroeg waarom ze Warhol had neergeschoten, antwoordde ze cryptisch: ‘Omdat hij te veel macht over mijn leven had.’

Ze werd later gediagnosticeerd met schizofrenie en kreeg slechts drie jaar gevangenisstraf voor poging tot moord.

Andy Warhol lag twee maanden in het ziekenhuis. Toen hij uiteindelijk werd ontslagen, was hij veranderd – als mens en als kunstenaar.

In zijn dagboek schreef hij: ‘Sinds ik ben neergeschoten, komt alles me voor als een droom. Het is alsof ik niet weet of ik dood ben of leef. Je zou denken dat ik niet meer bang ben voor de dood nu ik dood ben geweest. Maar ik ben wel bang. En ik begrijp niet waarom.’

Naarmate Warhols doodsangst groeide, kreeg zijn eerder zo kleurrijke popart iets duisters.

Hij schilderde bijvoorbeeld schedels met verschillende kleuren en motieven. Voor het eerst in Andy Warhols carrière schemerde de mens achter de kunst in zijn werken door.

In de jaren 1970 maakte hij diverse werken op aanvraag voor rijke beroemdheden, zoals portretten van John Lennon, Liza Minnelli en de sjah van Iran, Mohammad Reza Pahlavi.

Daarnaast bleef hij experimenteren, zoals met zijn Piss Paintings, waarbij hij grillige patronen op doek of koperplaten creëerde door er urine overheen te gieten.

Het meest productieve en vernieuwende deel van Andy Warhols carrière eindigde echter met de moordaanslag in 1968, en in 1987 stierf de toen 58-jarige popartkunstenaar tijdens een galblaasoperatie aan een hartaanval.

De naar roem hongerende kunstenaar die zichzelf als kunstwerk neerzette, was zowel een pionier als een voorbode van de huidige obsessie met beroemdheden en de influencercultuur die is ontstaan door de opkomst van sociale media.

Na Warhols dood werden er in zijn huis meer dan 100.000 foto’s gevonden, die elk aspect van zijn persoonlijke leven en werk door de jaren heen documenteren.

Andy Warhol zou ongetwijfeld hebben genoten van de eindeloze mogelijkheden van het internet voor constante zelfpromotie in een tijdperk waarin je blij mag zijn als je even 15 minuten anoniem bent.

Zoals The Factory-fotograaf Nat Finkelstein het treffend zegt in de Netflix-documentaireserie The Andy Warhol Diaries uit 2022:

‘Andy Warhols grootste kunstwerk was Andy Warhol.’