Eleanor Roosevelt: Rebelse first lady wilde niet opzitten en pootjes geven

Op 6 maart 1933 gaf Eleanor Roosevelt een persconferentie in het Witte Huis.

Dat had nog geen first lady ooit gedaan. Gewoonlijk waren persconferenties voorbehouden aan mannen. Eleanor nodigde alleen vrouwelijke journalisten uit.

Deze moed om haar eigen weg te gaan, de geldende normen uit te dagen en voor haar doelen te vechten, maakte Eleanor Roosevelt tot een van de invloedrijkste vrouwen in de Amerikaanse geschiedenis.

Eleanor Roosevelt werd in 1884 geboren als oudste kind van Anna Hall en Elliot Roosevelt, een broer van Theodore Roosevelt, die van 1901 tot 1909 president van de VS was.

Hoewel ze opgroeide in een relatief welgestelde familie met connecties in hoge politieke kringen, had Eleanor een moeilijke jeugd.

Haar moeder stierf op haar 29e aan difterie, toen Eleanor nog maar negen was. Twee jaar later stierf haar vader door alcoholisme, slechts 34 jaar oud.

Eleanor ging bij haar oma wonen tot ze in 1899 naar de kostschool Allenwood Academy in Londen werd gestuurd. De tijd die ze daar doorbracht, veranderde haar leven.

Van een gesloten, angstig kind werd ze iemand met zelfvertrouwen en levenslust.

Die metamorfose was in hoge mate te danken aan de inspirerende rector Marie Souvestre, die feminist was en in politiek opzicht progressief.

Eleanor werd Marie Souvestres favoriete leerling. Na drie jaar op de kostschool keerde ze terug naar de VS als een jonge vrouw die vastbesloten was een verschil te gaan maken in de samenleving.

Op haar 18e kreeg Eleanor een relatie met haar verre neef Franklin Delano Roosevelt.

Ze trouwden in 1905 en kregen zes kinderen, van wie er vijf de volwassen leeftijd bereikten.

In augustus 1921 werd Franklin getroffen door polio, waardoor zijn onderlichaam verlamd raakte.

Eleanor moedigde haar man echter aan om ondanks zijn handicap zijn politieke ambities te volgen, en dat bleek een goed idee.

In 1928 werd Franklin D. Roosevelt verkozen tot gouverneur van New York, en vier jaar later won hij de presidentsverkiezingen.

Toen Franklin en Eleanor Roosevelt in 1933 hun intrek namen in het Witte Huis, bevonden de VS zich door de beurskrach van 1929 in de ergste economische crisis uit de geschiedenis.

De werkloosheid bedroeg een historische 25 procent, twee miljoen mensen waren dakloos en de staatsschuld was 22 miljard dollar (506 miljard dollar nu).

Het economisch herstel kwam van Franklin D. Roosevelt in de vorm van de New Deal – een reeks overheidsprogramma’s die tussen 1933 en 1939 werden doorgevoerd.

Tijdens de uitwerking van de New Deal lobbyde Eleanor Roosevelt met succes voor de integratie van vrouwen en etnische minderheden op de arbeidsmarkt via verschillende werkverschaffingsprojecten, zoals de National Youth Administration (NYA).

De politieke invloed van Eleanor Roosevelt hield niet op bij de New Deal.

Omdat Franklin D. Roosevelt in een rolstoel zat, stuurde hij zijn first lady het land in als zijn vervanger:

‘Jij moet mijn ogen en benen zijn. Praat met de mensen en vertel me wat ze vinden,’ zei de president tegen zijn vrouw.

Dat deed ze. De presidentsvrouw luisterde naar de problemen van de mensen en streed ervoor dat die serieus werden genomen achter de muren van het Witte Huis.

Eleanor Roosevelt sprak het Amerikaanse volk vaak toe via de radio, bij publieke optredens en als columnist in de kranten.

Haar missie was de afstand tussen ‘de gewone Amerikanen’ en de president te verkleinen, maar ook om haar eigen thema’s als emancipatie, sociale ongelijkheid en de burgerrechtenbeweging voor het voetlicht te brengen.

In de jaren 1930 ontbeerde de zwarte bevolking in de VS nog steeds bepaalde grondrechten, zoals het recht op werk en om te stemmen.

Eleanor Roosevelt sloot zich in 1934 aan bij de burgerrechtenbeweging NAACP. Ze werkte nauw samen met de leider, Walter White, om een wet tegen lynchen door het Congres te krijgen.

Dat lukte echter niet, deels doordat Franklin D. Roosevelt zijn vrouw in deze kwestie niet steunde. Hij was bang om witte kiezers van zich te vervreemden.

Pas in 2022 nam het Amerikaanse Congres een wet tegen lynchen aan, nadat die sinds 1900 240 keer was weggestemd.

Maar de strijd voor de rechten van de zwarte bevolking leverde de first lady soms ook overwinningen op – zoals toen de zwarte operazangeres Marian Anderson in 1939 niet mocht optreden in de Constitution Hall in Washington.

Eleanor Roosevelt bemoeide zich ermee en creëerde veel aandacht rond het afgelaste concert in de pers. Achter de schermen wist ze het evenement te verplaatsen naar de openbare buitenruimte bij het Lincoln Memorial.

Het concert werd op eerste paasdag 1939 gehouden en trok 75.000 bezoekers, zwart en wit. Het was het eerste publieke evenement in de VS zonder rassenscheiding.

Maar lang niet iedereen was blij met het progressieve wereldbeeld van de presidentsvrouw.

Zo zag FBI-directeur J. Edgar Hoover haar aan voor een communist vanwege haar inzet voor sociale kwesties.

In 1965 telde zijn dossier over de voormalige presidentsvrouw maar liefst 3500 pagina’s, en in 1943 luisterde de FBI Eleanor Roosevelt en de politieke activist (en latere Pulitzerprijs-winnaar) Joseph P. Lash af.

In 1958 zou Eleanor Roosevelt een toespraak houden bij een geweldloze burgerrechtenbijeenkomst op de Highlander Folk School in Monteagle, Tennesse.

In de aanloop daarnaar loofde de rechts-extremistische organisatie Ku Klux Klan een beloning van 25.000 dollar uit aan het KKK-lid dat erin slaagde Eleanor Roosevelt te ontvoeren. Het plan werd gelukkig nooit uitgevoerd.

De Amerikaanse bevolking hield van Eleanor Roosevelt, en haar aanzien steeg na de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941, waardoor de VS bij de Tweede Wereldoorlog betrokken raakten.

Die avond zei ze in haar wekelijkse radioprogramma:

‘Vanavond spreek ik u toe op een zeer ernstig moment in de geschiedenis. (...) Maar wat er ook van ons wordt gevraagd, ik weet zeker dat we het kunnen. Wij zijn het vrije, onoverwinnelijke volk van de Verenigde Staten van Amerika.’

De dag erop verklaarde de president Japan de oorlog, en kort daarna verklaarde Hitler de oorlog aan de VS.

De vier zonen van het presidentiële paar vochten alle vier in de oorlog, en in de jaren die volgden bezocht Eleanor Roosevelt elk Amerikaanse ziekenhuis rond de Stille Oceaan.

Op 12 april 1945, slechts enkele maanden na de Tweede Wereldoorlog, overleed Franklin D. Roosevelt. Hij werd opgevolgd door vicepresident Harry S. Truman.

Na 12 jaar in het Witte Huis moest de 61-jarige Eleanor Roosevelt op zoek naar nieuwe woonruimte.

Ze bleef zich echter onvermoeibaar inzetten voor een rechtvaardigere wereld met meer sociale gelijkheid.

In 1946 benoemde Truman de voormalige first lady als de Amerikaanse afgevaardigde bij de eerste Algemene Vergadering van de VN.

Als voorzitter van de Mensenrechtencommissie was ze een van de drijvende krachten achter de opstelling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de VN, die op 10 december 1948 werd aangenomen.

Het eerste, en belangrijkste punt van het historische document klonk als een echo van de politieke idealen waarvoor Eleanor Roosevelt al haar leven lang streed:

‘Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren.’

Eleanor Roosevelt stierf op 7 november 1962 in haar huis in New York. Ze werd 78 jaar.

Haar nalatenschap als meest prominente en misschien wel populairste first lady van het land, leeft voort.

Sinds 1982 hebben 242 Amerikaanse historici en politicologen bij vijf gelegenheden de Amerikaanse presidentsvrouwen gerangschikt aan de hand van criteria als moed, integriteit, belang voor het land en prestaties.

Eleanor Roosevelt staat steevast bovenaan.