Columbus’ mannen vreesden de rand
Het voorval staat in talloze geschiedenisboeken. Het zou op een dag in augustus 1494 hebben plaatsgevonden, aan boord van het schip Santa Maria van Christoffel Columbus.
Op het dek staat Columbus met zijn mannen. Ze gaan door naar het westen, bepaalt de zeevaarder, maar zijn zeelieden sputteren tegen.
‘U snapt toch wel dat we over de rand van de aarde varen en in de grote leegte vallen?’ zegt de dapperste van het stel. In deze tijd denken Europeanen dat de aarde plat is en dat je niet te dicht bij de rand moet komen.
De eerste reis van Christoffel Columbus over de onbekende zee duurde 70 dagen.
Hoe Columbus zijn mannen aan boord wist te houden, vermelden de boeken niet. Maar de zeelieden gehoorzaamden hun leider: de Santa Maria en de twee andere schepen, de Niña en Pinta, staken de Atlantische Oceaan over en kwamen veilig aan bij de Caribische eilanden bij Midden-Amerika. Columbus dacht eerst dat hij in Japan was.
Waar het verhaal over de bange Spaanse zeelui vandaan komt is niet bekend, maar in ieder geval niet van Columbus zelf. Het lijkt erop dat het pas in de 19e eeuw opdook. En er ontbreekt nog steeds een bron die het kan bevestigen.
Voors en tegens: Monnik spreekt de Bijbel tegen
Een logische gedachte
De onopgeleide plattelandsbevolking van de middeleeuwen kwam nooit ver van huis, en in hun wereld leek de aarde plat.
De Bijbel zegt het
In het Oude Testament (Jesaja 40:22) wordt de aarde een vlakte of een schijf genoemd. ‘Hij troont boven de schijf van de aarde,’ staat er in de Nederlandse vertaling. De Engelse King James-Bijbel uit 1611 zegt het zo: ‘It is he that sitteth upon the circle of the earth.’
Schrijvers noemden mythe
Dat het idee wijdverbreid was in de 18e eeuw, is bijvoorbeeld te zien bij de Noorse schrijver Ludvig Holberg. In een van zijn komedies stelt een dorpeling vast dat de aarde ‘vlak’ is.
Monnik wist het
In de 11e eeuw ging de Duitse monnik Adam van Bremen op ontdekkingsreis in Scandinavië. In zijn verslag schreef hij: ‘Want vanwege de bolvorm van de aarde moet de zon natuurlijk [...].’
Een protestants grapje
Volgens sommige historici duiken er pas verhalen over de platte aarde op na de Reformatie van 1517. Mogelijk illustreerden de protestanten met de mythe hoe donker de katholieke middeleeuwen waren.
Schrijvers gebruikten de mythe
De zinsnede ‘de aarde is vlak’ in de komedie van Ludvig Holberg was alleen leuk als zijn theaterpubliek bij de première in 1747 wist dat de aarde rond is.
CONCLUSIE: De mythe van de platte aarde is nu gangbaarder
De oude geleerden hadden in de 5e eeuw v.Chr. al uitgevogeld dat de aarde rond moet zijn. En deze kennis ging niet verloren toen het Romeinse Rijk viel en de ‘donkere middeleeuwen’ neerdaalden over Europa.
De Engelse monnik Beda meldde in zijn werk De temporum ratione uit circa 700 dat de aarde rond is.
In het 12e-eeuwse leerboek Elucidarium staat dat de aarde een bolvorm heeft. De schrijver, Honorius van Autun, schreef in een volkse stijl, en het Elucidarium werd in de verste uithoeken van Europa gelezen. Het werk was bekend bij dorpspriesters, die er vermoedelijk in de kerk uit citeerden.
Het lijkt erop dat de mythe van de platte aarde pas in onze tijd wijdverbreid is geraakt. Uit een enquête uit 2018 blijkt dat een op de zes Amerikanen betwijfelt of de aarde wel rond is. En er zit een stijgende lijn in.