Waarom wil een kind zo graag tekenen - of beter: kribbelen - zodra het een stuk schrijfmateriaal te pakken krijgt?

Professor Spoelders:

'Een kind leert gaandeweg dingen bij: eerst ziet het zijn handjes, later merkt het dat het daar iets mee kan doen en komt het tot de conclusie dat het daar iets mee kan uitdrukken. Alle kinderen tekenen in het begin grof en hoekig, maar evolueren na verloop van tijd naar verfijndere dingen, omdat hun motorische ontwikkeling groeit en omdat ze beïnvloed worden door de cultuur om hen heen.'

Kan je aan het tekentalent of de tekenvaardigheid zien of een kind intelligent is en zich goed ontwikkelt?

Kleuterjuf Katrien

van De Wassenaard in Varsenare: 'Tekenen gebeurt heel spontaan. Een kind speelt, grijpt iets, krijgt plots een potlood in de handjes en merkt dat daar iets uit komt. Ze bewegen met dat potlood en zien dat ze er iets mee kunnen maken, een lijntje bijvoorbeeld. In het begin zijn dat nietszeggende dingen, maar gaandeweg zullen ze zeggen dat wat ze getekend hebben, wel degelijk iets is.'

Welke fases doorlopen kinderen als het om tekenen gaat?

Prof. Spoelders:

'Kinderen worden zich bewuster van taal en tekens, ze ontwikkelen hun motoriek, hun waarneming, en dat alles zal zich manifesteren in hun tekeningen. Maar je kan niet in vaste fases denken.'

Zorgleerkracht Lut

van De Wassenaard in Varsenare: 'Elk kind ontwikkelt zich op een eigen manier. Heel algemeen merken wij dat een kind van het eerste naar het tweede kleuterklasje een grote sprong maakt wat de juistheid van het tekenen betreft. In de derde kleuterklas komen dan de details in het tekenen en de samenhangende verhalen: een tekening is nu niet meer enkel een ventje, maar ook een bloempje, gras, wolken, enzovoort.'

Vrij snel duiken kopvoeters op: mannetjes met een hoofd en beentjes, maar zonder romp en vaak zonder armen. Waar komen die vandaan?

Lut:

'Kinderen worden eerst met het gezicht geconfronteerd, dat is immers het deel van het lichaam dat hen het meest opvalt omdat de mimiek zo uitgesproken is. Ze merken ook dat benen heel belangrijk zijn en veel bewegen. De romp valt hen niet echt op, behalve dan als de mama zwanger is. Dan zie je weleens een kopvoetertje met en bol tussen de stokkebeentjes verschijnen.'

Katrien:

'Kleuters zijn zich nog niet bewust van hun lichaam. Als kleuterleidster ben je constant bezig met die bewustmaking: in dansjes en zo moeten de kinderen hun knietjes aanraken, of iets doen met hun ellebogen of schouders.'

Prof. Spoelders:

'Een driejarige heeft nog niet de motorische vaardigheid om een gedetailleerde tekening te maken.'

Zijn er mannelijke en vrouwelijke kopvoetertjes?

Prof. Spoelders:

'Kleuters maken dat onderscheid nog niet, tenzij je er expliciet de aandacht op vestigt.'

Lut:

'Of wanneer ze echt bezig zijn zichzelf en hun lichaam te ontdekken, dan zie je weleens iets verschijnen in een tekening dat op het geslacht wijst. Een kind tekent altijd waar het mee bezig is, nú, op dit moment.'

Wat is de waarde van tekeningen om er dingen over de ontwikkeling van een kind uit af te leiden?

Prof. Spoelders:

'In de mannetjes die kinderen tekenden, gingen we vroeger op zoek naar het aantal ogen, tenen, of er een nek aan het hoofdje was enzovoort. Elke tekening kreeg op basis daarvan punten, die dan zogezegd overeenkwamen met een graad van intelligentie of ontwikkeling. Dat is misschien overdreven. Kinderen die zich gezond ontwikkelen, worden verondersteld bepaalde dingen te kunnen op een bepaalde leeftijd, en dat niet alleen op tekenvlak. Maar dat dan gaan veralgemenen en een norm vastleggen, is geen goed idee. Een tekening is een resultaat van cognitieve, motorische en affectieve ontwikkeling. Tekeningen kunnen iets zeggen over ontwikkeling, maar niet elk kind krijgt hetzelfde

voedsel

, dezelfde middelen. Veralgemenen is gevaarlijk.'

Katrien:

'Wij zien vaak dat zwakkere kinderen niet zo goed tekenen. Maar tekenen is dan zelden een geïsoleerd probleem, het hangt samen met problemen op andere vlakken.'

Tekeningen worden vaak gebruikt als probleemaanwijzer door psychologen. Kan een tekening iets zeggen over het karakter van een kind of wat het meemaakt?

Prof. Spoelders:

'Onweerlegbare verbanden tussen tekenvaardigheid en persoonlijkheidskenmerken worden vandaag niet meer zomaar gelegd. Je kunt niet beweren: die tekening is blauw, dat kind is gelukkig. Veel kans dat dat kind gewoon blauw bij de hand had. We zijn daar wat voorzichtiger mee geworden.'

Lut:

'Psychologen halen toch veel uit tekeningen en ik geloof daar wel in. Donkere tegenover lichte of koude tegenover warme kleuren, dat spreekt boekdelen. Hard tekenen kan op een vorm van frustratie wijzen. Kinderen die in conflict komen met iemand, geven dat vaak weer in tekeningen. Tekeningen zijn voor hen een soort dagboek, ze geven er gevoelens in weer. Vooral als steeds hetzelfde soort tekeningen weerkeert, kan dat in relatie staan tot iets wat het kind voelt, beleeft. Belangrijk is ook het verhaal dat kinderen bij een tekening vertellen, daar kun je veel uit leren.'

Tekenen kinderen dan enkel wat ze zien en ervaren?

Lut:

'Kinderen tekenen ook wat ze weten. Ze weten dat een tafel vier poten heeft en een paard vier benen, dus ze tekenen dat allemaal, ook al klopt het perspectief dan niet.'

Prof. Spoelders:

'Kinderen zullen de werkelijkheid op papier proberen weer te geven. Dat is inderdaad niet alleen de waargenomen werkelijkheid, maar ook datgene wat ze weten of denken dat werkelijkheid is. Een kind zal een boom tekenen zoals hij die boom

denkt

. Als je een kind vraagt om een bepaalde dennenboom na te tekenen, dan zal het daar vaak kerstballen aan tekenen, ook al zijn die nergens te zien.'

Is het nuttig om je kind te stimuleren om te tekenen?

Prof. Spoelders:

'Als ouder mag je niet al te veel in termen van

moeten

denken, ontwikkeling komt immers grotendeels vanuit het kind zelf. Ouders kunnen kinderen vooral de ruimte en middelen geven om zelf dingen te leren.'

Katrien:

'Mijn kleuters krijgen elke dag een

moetje

en een

magje

, een opdracht die ze moeten uitvoeren en iets wat ze zelf mogen kiezen. Voor meisjes wordt dat

magje

vaak tekenen. Jongens gaan sneller bouwwerken maken. Laat je kinderen gewoon experimenteren: geef ze groot en grof materiaal zoals grote bladeren en dikke stiften, dat is makkelijker en leuker voor hen, en laat ze dingen proberen.'

Lut:

'Ouders kunnen hun kinderen veel laten beleven, zodat hun inzichten, oriëntatie en impressies groter en beter worden. Een kind dat nog nergens geweest is, heeft niet veel om over te tekenen. En als je kind aan het tekenen is, mag je er als ouder gerust in meegaan en vragen wat ze precies hebben getekend en waarom.'

Is veel tekenen positief voor het leren schrijven? Moet je dus de fase van het tekenen door om te kunnen schrijven?

Katrien:

'Voor schrijven moet de fijne motoriek goed ontwikkeld zijn, het polsgewricht moet soepel zijn. Dat wordt gestimuleerd door te tekenen. In de derde kleuterklas doen we aan schrijfdans: op klassieke muziek maken de kleuters op grote bladen allerlei bewegingen, om een vlotte bewegingsvaardigheid te ontwikkelen.'

Prof. Spoelders:

'Schrijven is, net als tekenen, communiceren en bewegen. Er wordt weleens gezegd dat schrijven ontstaat doordat kinderen letters natekenen, maar dat klopt niet. Ik durf niet te zeggen dat veel tekenen het schrijven zal vergemakkelijken. Schrijven houdt in dat je een bepaalde code onder de knie krijgt en dat moet expliciet worden aangeleerd.'

Ook dit jaar duiken reclames op voor ergonomische pennen, hebben die zin?

Prof. Spoelders:

'Als je je kinderen wil leren schrijven op een comfortabele manier, zonder kramp, dan zoek je naar goed materiaal. Zo'n pen kan zeker helpen, maar dan moet je ze wel goed gebruiken.'