Dreiging IS smeedt alle Europese Koerden aaneen
De miljoenen Koerden in Europa waren tot nu toe een versnipperde en weinig zichtbare groep. Gemeenschappelijke vijand IS heeft alles veranderd.
De opmars van Islamitische Staat (IS) in Syrië en Irak en de belegering door IS van de Syrisch-Koerdische stad Kobani versterken de saamhorigheid onder de Koerden in Europa. De externe dreiging voedt het Koerdisch nationalisme. Interne scheidslijnen - politiek zowel als nationaal - vervagen: Syrische, Iraakse en Turkse Koerden zien zich nu belaagd door één gemeenschappelijke vijand.
'Er wordt over niets anders gepraat dan Kobani', zegt Egid Korkmaz, bestuurslid van de Federatie Koerden in Nederland (Fedkom). 'Het brengt de mensen samen. Het is verschrikkelijk, het moet worden gestopt.'
'Er is meer eenheid dan ooit. Wat in Syrië en Irak gebeurt, is zo belangrijk. Politieke loyaliteiten verdwijnen naar de achtergrond', zegt Bahar Baser, die als onderzoekster aan Coventry University al jaren de Koerdische diaspora in Europa bestudeert. 'Iedereen laat zich horen op de sociale media. Men protesteert en tekent petities.'
Er is meer eenheid dan ooit. Wat in Syrië en Irak gebeurt, is zo belangrijk. Politieke loyaliteiten verdwijnen naar de achtergrond
Tegenstelling
Deze Koerdische saamhorigheid is niet vanzelfsprekend. De Koerden in Europa kennen een grote verscheidenheid, op vele terreinen:
Nationale herkomst. De Koerden zijn afkomstig uit vier landen: Turkije, Irak, Syrië en Iran. Van de Koerden in Europa heeft 85 procent een Turkse achtergrond.
De van oorsprong linkse PKK is zonder twijfel de dominante partij onder de Koerden, maar een forse minderheid moet niets hebben van de PKK, die op de EU-lijst van terroristische organisaties prijkt. Niettemin geniet de tot levenslang veroordeelde PKK-leider Abdullah Öcalan ook buiten PKK-kring ontzag als de man die de Turkse staat trotseerde.
Een belangrijke tegenstelling is die tussen de Turkse PKK en de KDP, de grootste partij onder de Iraakse Koerden. De KDP heeft goede banden met Turkije, aartsvijand van de PKK. Het economisch succes van de autonome Koerdische regio in Irak versterkt de statuur van de Iraakse Koerden.
Radicaal-islamitische Koerden
Sociaal-economische, religieuze en taalkundige verschillen. Er bestaan zelfs radicaal-islamistische Koerden. De Koerden hebben vier talen en verstaan elkaar lang niet allemaal. Bovendien spreken veel Turkse Koerden alleen Turks doordat hun eigen taal verboden was.
De reden van migratie. In de jaren zeventig trokken gastarbeiders naar Europa. Zij waren veelal apolitiek en ongeorganiseerd. Later waren er diverse golven politieke migratie: asielzoekers die de repressie in Turkije en Irak (Saddam Hussein!) ontvluchtten.
Die laatsten waren juist sterk politiek bewust. Deze 'diaspora-elite', aldus Baser, 'bouwde de Koerdische beweging in Europa op'. Zozeer, dat de Koerden inmiddels 'de best georganiseerde diaspora-gemeenschap' van Europa vormen. Er zijn honderden organisaties en tal van netwerken.
Vooral in de jaren negentig, zegt ze, toen de onderdrukking in Turkije het hevigst was, fungeerde de diaspora als 'luidspreker' van de Koerdische zaak. Ook werd geld ingezameld en werden jongeren gerekruteerd voor de strijd in Zuidoost-Turkije.
Het gastland. De vormende ervaringen van de Koerden verschillen per land. De meeste Koerden trokken naar Duitsland, Zweden, Frankrijk en Nederland. Er zijn 1 à 2 miljoen Koerden in Europa; doordat ze niet als zodanig worden geregistreerd, zijn de exacte aantallen onbekend. Duitsland telt er 500 duizend tot 1 miljoen; Nederland 120- tot 180 duizend.
De Koerden vormen inmiddels 'de best georganiseerde diaspora-gemeenschap' van Europa. Er zijn honderden organisaties en tal van netwerken.
Koerd-onvriendelijk klimaat
Bahar Baser onderzocht de uitersten Duitsland en Zweden. Duitsland heeft een Koerd-onvriendelijk klimaat. De PPK wordt behandeld als terroristisch gevaar, Koerden voelen zich gecriminaliseerd. De Duitse overheid heeft weinig oog voor het verschil tussen Koerden en 'andere Turken'.
Zweden echter heeft politieke asielzoekers altijd royaal verwelkomd en is hun behulpzaam bij het etaleren van het Koerd-zijn. Er ontstond een 'Koerdische intelligentsia', sterk gepolitiseerd en cultureel actief. In Zweden bloeit de Koerdische literatuur.
Nederland zit er volgens Baser tussenin. Ze spreekt van een 'Duitsland-light': wantrouwig jegens de PKK, maar met begrip voor de Koerdische eigenheid.
Met al die verschillen, schrijft Baser, 'is het moeilijk te spreken van één 'Koerdische identiteit' gedeeld door alle Koerden in de diaspora'.
Niettemin is het Koerdisch politieke bewustzijn de afgelopen dertig jaar versterkt en juist de diaspora speelde daarin een grote rol. In het verre Europa gingen Koerden zich meer Koerd voelen dan thuis, dromend van een eigen Koerdistan. 'Een aanzienlijk aantal Koerden', schrijft Baser, 'ontdekte zijn 'Koerd-heid' als een politieke-etnische identiteit in Europa. Daar konden zij hun taal en cultuur beleven zonder angst voor repressie.' Egid Korkmaz heeft het over het 'Koerdisch ontwaken'.
Dit is nog sterker onder de tweede generatie in Europa geboren Koerden. Meer dan hun ouders manifesteren zij zich als Koerd. Velen voelen zich al decennialang verplicht 'iets' te doen voor hun broeders en zusters dáár, in Turkije en Irak, die zo veel te lijden hebben. Dat is de alle verschillen overstijgende agenda: het onrecht de Koerden aangedaan in 'Noord-Koerdistan' (Turkije) en 'Zuid-Koerdistan' (de andere thuislanden).
De nationale barrières tussen Iraakse, Turkse, Syrische en Iraanse Koerden bestaan nog, maar zijn in de loop der jaren vager geworden. Men heeft elkaar in Europa leren kennen.
Daarentegen werd de afstand tussen Turkse Koerden en 'gewone' Turken groter. Ze komen elkaar niet meer tegen. 'Uit mijn veldwerk in Duitsland en Zweden bleek dat Turken en Koerden van elkaar zijn afgedreven en vaak zeer weinig sociale interactie hebben', aldus Baser.
Egid Korkmaz heeft het over discriminatie van Koerden door Turken en Arabieren. 'Koerd zijn is een politiek issue. Je loopt er niet mee te koop. Als ik een bedrijf heb en ik wil Turkse klanten, moet ik niet laten merken dat ik Koerd ben. Mijn zwager is Turks, hij heeft een slagerij in Amsterdam. Hij had veel Turkse klanten. Tót men erachter kwam dat hij met een Koerdische was getrouwd en dat er in de zaak - als ik er kwam - Koerdisch werd gesproken. Toen was hij in één klap al zijn Turkse klanten kwijt.'
De strijd van de Koerden in Irak en Syrië tegen IS heeft de verhouding tussen Koerden en Turken in Europa verder op scherp gezet. De in Koerdische ogen slappe, zoniet verraderlijke rol van de Turkse regering zet kwaad bloed. In Duitsland - waar Turken en Koerden van oudsher licht ontvlambaar zijn - kwam het al tot geweld.
Ook Korkmaz ziet het wederzijds onbegrip verder toenemen. 'Wij zijn bezig genocide in Kobani te voorkomen', zegt hij. 'Dan hebben we echt geen trek in gesprekken over 'Koerden bestaan niet', zoals Turken vaak beweren. Er zijn grotere problemen.'
Baser waarschuwt ervoor niet alle Turken over één kam te scheren. 'Turken uit de protestbeweging van vorig jaar in het Gezipark steunen de Koerden en komen op voor Kobani.' Maar op sociale media, zegt ze, overheersen haatdragende teksten als 'Wat IS met de Koerden doet, is goed voor Turkije.'
Duitsland heeft een Koerd-onvriendelijk klimaat. De PPK wordt behandeld als terroristisch gevaar, Koerden voelen zich gecriminaliseerd.