In de grensstreek van Wit-Rusland en Oekraïne aanhoren ze bang de nieuwe oorlogstaal vanuit Minsk

Voorlopig serveert ze gewoon haar pannenkoekjes met kwark in haar kleine houten bistro pal naast de grenspost. Toch is de angst bij Galina Aleksandrovna aangewakkerd, zoals bij veel Oekraïners. “Als er twee dagen lang geen Wit-Russische trucks langskomen, pak dan je boeltje bij elkaar”, luidde de waarschuwing die ze een aantal dagen geleden kreeg. Van wie wil ze niet zeggen.

Dat er naast een Russische invasie ook vanuit Wit-Rusland gevaar dreigt voor Oekraïne was tot voor kort onvoorstelbaar. Maar nu lijken de trucks met zwarte nummerplaten – Oekraïense militaire trucks – op de weg tussen Kiev en de grens dat wel te suggereren. De troepen zijn er sinds november paraat, toen een migratiecrisis tussen Polen en Wit-Rusland ook Oekraïne nerveus maakte.

Maandag kondigde de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko op zijn beurt aan ‘een compleet legercontingent’ naar de Oekraïense grens te manoeuvreren. “De Oekraïners hebben blijkbaar het leger onze kant uit gestuurd”, zei hij. In een nieuwe toespraak vrijdag zei hij dat “het opbouwen van spanningen in het zuiden de grootste onrust veroorzaakt”.

‘Westen wil Slavische broederschap in bloed verdrinken’

Loekasjenko gaf het Westen de schuld van de oplopende spanning. “Het Westen wil de Russisch-Oekraïense band, onze Slavische broederschap, in bloed verdrinken.”

Van de gebruikelijke drukte op de weg tussen het Oekraïense Tsjernihiv en het Wit-Russische Homel, twee regionale centra, is weinig over. Volgens bistrohoudster Aleksandrovna passeert er alleen nog wat Wit-Russisch goederenvervoer. De vrachtwagenchauffeurs, die ze vaak al jaren kent, praten liever niet over de situatie. Bewoners van het grensgebied hebben familieleden over en weer, vertelt ze, maar naar Wit-Rusland mogen ze alleen voor een begrafenis. “De officiële reden is de pandemie, maar in Wit-Rusland is er helemaal geen lockdown.”

Tot voor kort nam Wit-Rusland een neutrale positie in in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Maar sinds Loekasjenko de volksopstand in Minsk neersloeg, in de zomer van 2020, heeft hij naast zijn Russische ambtgenoot Poetin amper vrienden over. Vanaf 10 februari houden Moskou en Minsk een grote gezamenlijke militaire oefening op Wit-Russisch grondgebied. 

Op sociale media worden beelden van massale verplaatsingen van troepen, militaire voertuigen en artillerie gedeeld. Volgens onbevestigde berichten zou het gaan om tweehonderd treinen. “Als er agressie plaatsvindt tegen Wit-Rusland, zullen er honderdduizenden Russische soldaten klaarstaan. Zij willen samen met honderdduizend Wit-Russen dit land verdedigen”, aldus Loekasjenko vrijdag. 

Oefening als dekmantel?

Met die opmerking lijkt de dictator de waarschuwing van Amerikaanse en NAVO-functionarissen te bevestigen. Zij denken dat de oefening een dekmantel is om Oekraïne ook vanuit het noorden te bedreigen. Dat land deelt meer dan 1.000 kilometer grens met Wit-Rusland.

Ook in Wit-Rusland wordt over de oorlogsdreiging gesproken, zegt Igor Lebiadok, een onafhankelijk analist die een Telegram-kanaal over veiligheidskwesties en militaire zaken bijhoudt. “Het is een van de belangrijkste onderwerpen”, vertelt hij vanuit Minsk. “Er wordt volop over gesproken, zowel in het openbaar als thuis in de keuken.” De oorlogsdreiging maakt Loekasjenko binnenslands nog minder populair dan hij al is. “Hij werd president dankzij twee ideeën die ooit geaccepteerd waren: stabiliteit en geen oorlog.”

Volgens de analist is het voor Wit-Rusland niet mogelijk slechts het grondgebied beschikbaar te stellen voor een invasie van Russische troepen en het land zelf buiten de strijd te houden. In geval van een invasie zou Oekraïne tegenmaatregelen nemen, zoals het sturen van verkenningstroepen. “Dan komt er een directe confrontatie tussen het Wit-Russische leger en Oekraïense troepen, en dat op ons eigen grondgebied.”

Hoe goed de verhoudingen tussen Oekraïners en Wit-Russen ook zijn, zodra er doden vallen wordt dat anders, zegt Lebiadok. Naast een militaire confrontatie zal er namelijk ook een informatieoorlog beginnen. “Een oorlog beginnen is eenvoudig, maar die zal niet eindigen zonder volledige overwinning van een van de partijen.”

Zorgen in de grensstad

De nieuwe militaire spanningen leiden ook in de Oekraïense grensstad Tsjernihiv tot bezorgdheid. Zoals bij Galina Vorozbit (63), voorzitter van de lokale Wit-Russische culturele vereniging Syabry, ‘vrienden’. Op bezoek is de Wit-Russische niet voorbereid, dus praat ze liever online. Op haar profielfoto voor Facebook heeft ze een Oekraïense vlag geprikt, zoals talloze Oekraïners deden: zo benadrukt ze steun voor Oekraïense soevereiniteit. “Ik ben Wit-Russische, maar Oekraïne is mijn tweede vaderland”, zegt de vrouw, die al veertig jaar in Oekraïne woont.

Vorozbit blijkt een van de Wit-Russen te zijn die Loekasjenko nog altijd steunt. “Hij is een wijs man. Hij zal niet toestaan dat er gevochten wordt”, verklaart ze. “We moeten proberen het eens te worden: tenslotte zijn we allemaal Slaven.” Later geeft ze toe dat ze ’s nachts, op slechte momenten, toch twijfelt. “Dan bid ik: God, zorg dat de machthebbers begrijpen wat ze aan het doen zijn.”

De verhoudingen tussen Wit-Russen en Oekraïners zijn nog altijd goed, benadrukt ze. Om vervolgens voor de camera haar geborduurde Wit-Russische klederdracht uit te stallen, en de verslaggever alsnog hartelijk uit te nodigen voor een maaltijd en sto gram, ‘honderd gram’, de Sovjet-uitdrukking voor de maat van een glas vodka.