Deze schildering op ogenschijnlijk dun linnen, Chinese Wall, van Rob Birza is onlangs speciaal gemaakt in een nobel huis, De Drie Heuvelen aan de Herengracht in Amsterdam. De bouw begon in 1615, later zijn er natuurlijk verbouwingen gebeurd. Eind vorig jaar werd het betrokken door uitgeverij Promotheus. Achter in het pand bevindt zich, met uitzicht op een ruime tuin, een ooit luisterrijke salon die nu in verval is geraakt. Er was een schouw natuurlijk in overdadig marmer. De wanden, boven een horizontaal verlopende lambrizering, waren door slanke, sierlijke profielen in panelen verdeeld die bespannen waren met goudkleurig damast waarin bloemrijke ornamenten geweven waren. Die bespanningen waren ongeveer 270 centimeter breed en 310 hoog. De ritmering van de vensters aan de tuinkant was smaller van maat. Het middelste veld bestaat uit een hoge spiegel. Links en rechts daarvan de even hoge ramen gevat in ook goudkleurig gedrapeerde gordijnen. Van de daar tegenover liggende wand, met aan de uiteinden twee deuren met gedecoreerde sopraporten, was het middelste paneel (tussen twee velden van damast) ooit een decoratief schilderij, dat is verdwenen. Het bevond zich dus recht tegenover de spiegel tussen de ramen. Vermoedelijk was het een landschappelijke fantasie die in de spiegel weerkaatste. Die spiegeling zag je dus tussen het wuivende groen van de tuin dat door de ramen te zien was.
Intussen heb ik dit schema van goudglanzende decoratie natuurlijk deels verzonnen omdat het ook niet compleet meer was. Ik heb het verzonnen. Het zag er fraai verzorgd uit – zeker als je bedenkt dat het door kaarsen werd verlicht. Ter herinnering aan die vroegere schoonheid besloot Mai Spijkers van Prometheus het oude niet na te maken maar een kunstenaar van nu een nieuwe fantasie te laten schilderen. Dat werd Rob Birza. Die heeft een groot talent voor versiering. Dit werk, Chinese Wall, is een decoratieve fantasie die in dat veld van 310 x 270 eerst een schema voor zichzelf heeft uitgezet. Daarbij heeft Birza rekening gehouden met atmosfeer van versiering die verder in de salon wordt nagestreefd. Dat is essentieel voor een vriendelijke decoratieve kunst. Denk daarbij aan hoe in de muziek tonen als bloesems rondom elkaar zweven.
We zien een hoekig symmetrische constructie die een aantal halfronde plankjes overeind houdt. Dat patroon is zo slank dat het ook lijkt te zweven tegen een achtergrond van een zijdeachtig geel. Misschien is het een dunne draperie. Dat geel werkt luchtiger omdat dunne grijze lijnen, als borduursel, er frêle landschappelijke motieven in aangebracht hebben. Naar boven toe wordt het geel bochtig afgesloten. Daarboven is het een ijl lichtblauw waarin als in een lucht ook nog witte krullen hangen. Dat, en die slierten landschap in het geel, is het soort fantasie die Birza haar gang laat gaan. Het zou ook kunnen dat het geel een dun doek is dat hangt.
Die achtergrond is puur atmosfeer van kleur. Het is dan de constructie van witte latten: dat is de architectuur in het beeld. Als we er doorheen kijken lijkt dat geel en blauw toch nog een schimmig landschap. Maar al dat is ook weer iets heel anders: op die halfronde plankjes staat een fonkelende uitstalling van tegen de veertig potjes en vazen. Kleurrijk aardewerk dat breed uitgewaaierd daar staat als een pauwenstaart. In het midden, heel statig, een hoge witte vaas; daarboven een cirkel wit in draaiend goudgeel. Birza maakt graag keramiek: wat hem daarbij aantrekt is de vloeibare zachtheid van materiaal en kleur die zo plooibaar zijn dat zij uitdrukking zijn van de fantasie zelf en hoe het verbuigen daarvan tot in eindeloze varianten kan doorgaan. Elke van de vazen is verzonnen en als verzinsel geschilderd en zo werkelijk geworden. Tegelijkertijd is dit hele schilderij van geglazuurde kleur en glanzend gele zijde en wat nog een onwaarschijnlijke fictie die mooier is omdat ze onnavolgbaar kunstig is.
PS: Luuc Kooijmans, Herengracht 48. 2017, Prometheus Amsterdam
