Waarom 1 mei in Nederland geen vrije dag is

In bijna heel Europa zijn mensen vandaag vrij om de Dag van de Arbeid te vieren. In Berlijn en Hamburg wordt dat traditioneel gedaan met vechtpartijen tussen extreemlinkse demonstranten en de oproerpolitie, in andere steden zijn er demonstraties met rode vlaggen en leuzen. En iedereen heeft een dag verlof, behalve de Nederlanders. 

Vroeger werd deze dag wel in Nederland gevierd, vertelt historicus Sjaak van der Velden. “Tot de jaren 60 van de vorige eeuw werd deze dag hier groots gevierd met optochten in de steden. 1 mei was voor de socialisten en communisten wat Kerstmis is voor de christenen.’’

De Dag van de Arbeid heeft zijn oorsprong in de Verenigde Staten. Daar staakten de vakbonden al in de 19e eeuw op 1 mei voor een achturige werkdag. Die eis werd overgenomen door de Socialistische Internationale in Europa. Vanaf 1890 werd ook op dit continent op 1 mei gestaakt en gedemonstreerd voor de achturige werkdag.

Met de groei van de socialistische en communistische beweging groeide de 1 meiviering in Nederland. “Al in de jaren 10 van de vorige eeuw had je overal manifestaties’’, weet Van der Velden.

Ook in Nederland werd De Internationale gezongen en werd er gedanst rond de meiboom. “Er was een hoop folklore bij zoals het vendelzwaaien’’, vertelt de historicus. “Het was een feest om de boel bij elkaar te houden en de onderlinge band te versterken, maar dat was niet alles. Het was ook een dag om terug te kijken en nieuwe energie op te doen voor de strijd.’’

Dat 1 mei in Nederland een gewone werkdag is heeft verschillende oorzaken. “In Nederland zat Koninginnedag er natuurlijk net voor’’, verklaart de historicus. En twee vrije dagen net na elkaar is wat te veel van het goede.

Maar de belangrijkste reden is intern. “De noodzaak om 1 mei te vieren werd minder gevoeld in de rode familie. ‘We hebben al veel bereikt’, was de teneur. Bij vakbond NVV werd eind jaren 50 al gezegd dat ze 90 procent van de doelen gehaald hadden. Dan is er geen behoefte meer aan strijd.’’

Een strijd die na de oorlog stil lag. Die jaren stonden in het teken van de wederopbouw. Daar was saamhorigheid en opoffering voor nodig. In al die jaren hielden de vakbonden slechts een staking in Nederland.

De periode van de Koude Oorlog hielp ook niet. “In Rusland was op 1 mei een militaire parade met tanks en kanonnen. Met die beelden wilde je niet geassocieerd worden’’, zegt Van der Velden. “En veel liberalen sloten zich aanvankelijk aan bij de PvdA na de oorlog. Die hadden helemaal geen behoefte aan het zwaaien met rode vaandels en het zingen van De Internationale.’’

De lust en de noodzaak om 1 mei te vieren verdween in de jaren 60. Pas in de jaren 70 kwam de 1 meiviering weer mondjesmaat terug. Dat hing samen met een toenemend internationaal bewustzijn. Solidariteit met onderdrukte arbeiders in arme landen werd belangrijker. En daarvoor gingen veel mensen weer de straat op. “Bovendien waren de liberalen overgestapt naar de VVD’’, voegt Van der Velden toe.

Maar die internationale solidariteit was uiteindelijk niet krachtig genoeg om de 1 meiviering weer blijvend op de kaart te zetten. 1 mei ging weer een sudderend bestaan leiden. Helemaal verdwenen is het echter nooit. “Rotterdam heeft bijvoorbeeld altijd een kleine 1mei viering gehad. En op meerdere plaatsten waren er bijeenkomsten’’, weet Van der Velden.

Sinds vijf jaar probeert vakbond FNV de traditie weer nieuw leven in te blazen. “Langzaamaan gaat het meer leven. Wat ons betreft is het een dag waar werkenden stil kunnen staan bij het belang van arbeid. We zijn vandaag met duizenden mensen in Amsterdam. We kijken samen terug op de successen die zijn geboekt. Het is een dag van vieren en een dag van strijd’’, zegt Zakaria Boufangacha, coördinator arbeidsvoorwaardenbeleid bij FNV.