Vlierbessen zijn giftig, ja. Maar ook een machtig superfood
Zijn vlierbessen nu giftig of niet? Je hoort allerlei verhalen en leest tegenstrijdige info op het web, maar voor eens en altijd: ja, vlierbessen zijn giftig. Tegelijk zijn ze ook een machtig superfood, en nog zoveel meer.
Eens ik begin te vertellen over de Gewone vlier, geraak ik maar moeilijk uitgepraat. Er hangen dan ook zoveel mooie legenden en “sappige” weetjes rond. In dit artikel verklap ik je er al enkele.
En natuurlijk lees je hoe je vlierbessen veilig kan bereiden tot lekkere én krachtige recepten.
Gewone vlier
Botanische naam: Sambucus nigra
Volksnamen: vlierder, buizerhout, klokbushout
De Gewone vlier is een inheemse struik die hier algemeen voorkomt, met eetbare bloesems en bessen. Al zolang de mensheid bestaat, gebruiken we delen van de vlier als superfood, kleurstof, blaaspijp (klokbus of klakkebuis) en zelfs om fluitjes te maken. Vandaar de term ‘flierefluiter’. 😉
Een variëteit die je hier ook vaak spot, is de Peterselievlier of Sambucus nigra var. laciniata. Die heeft dieper ingesneden bladeren dan de gewone vlier, maar is genetisch identiek. De bloesems en bessen zijn even bruikbaar.
Opgelet: er bestaat ook een giftige, niet-eetbare variant, nl. de Kruidvlier of Sambucus ebulus. Die komt hier niet zo vaak voor in het wild. Kruidvlier vergaat en groeit elk jaar terug. De takken verhouten dus niet, zoals bij de echte vlier.
Hoe herken je vlierbessen?
Een vlierbessenstruik neemt flink wat ruimte in en kan tot 7 meter hoog worden. Tijdens de bloei herken je de plant goed aan haar grote witte bloemenschermen. De bladeren zijn ovaal met gekartelde rand. Niet te verwarren met het blad van zevenblad.
De holle takken zijn gevuld met zacht merg. Op de bast zitten lenticellen, een soort zwarte wratjes. Zo herken je de struik in de winter. Zie je geen verhouting? Dan heb je de giftige Kruidvlier vast!
Nog een typisch kenmerk van de Gewone vlier is de muffe geur die vrijkomt als je de bladeren kneust. Vliertakken werden daarom vroeger opgehangen in de stallen, om vliegen weg te houden.
De vlierbessen zelf zijn donkerpaars (bijna zwart) met sterk kleurend sap. De bessentrossen hangen door, omdat er zoveel vruchtjes op 1 tros zitten. Vlierbessen zijn zeer sappig, in tegenstelling tot de droge bessen van de Rode Kornoelje.
Wanneer, waar en hoe pluk je vlierbessen?
Nu je de vlierbessen met 100% zekerheid herkent, is het tijd om te gaan plukken...
🫐 Wanneer?
De vlierbessen zijn rijp in augustus. Maar snel zijn is de boodschap, want ook de vogels vinden deze bessen een ware lekkernij. Ze hebben er evenveel recht op als wij en soms hebben ze dit voedsel hard nodig. Dus hou altijd rekening met de natuur als je gaat wildplukken.
Ook de vlierbloesems zijn gegeerd. Die kan je plukken vanaf mei tot begin juni. Wees je er wel van bewust: hoe meer bloesems je plukt, hoe minder bessen je hebt in de zomer. Pluk verstandig en duurzaam.
🫐 Waar?
Waar vind je nu die struiken vol vlierbessen? Heel vaak op de overgang tussen bermen en bomenrijen of gewoon in je eigen tuin. Dankzij de vogels komen wilde zaailingen zowat overal terecht.
Ga niet plukken langs een drukke baan (te vervuild). Bang voor bodemverontreiniging? Geen zorgen, die stoffen hopen zich op in de bladeren en de wortels, veel minder in de bessen.
🫐 Hoe?
Ga je vlierbessen oogsten, trek dan eerst je vuilste kleren aan. 😅 Want vlierbessensap maakt serieuze vlekken die er heel moeilijk uitgaan. Je handen zien nog een week lang blauwpaars.
De bessen kan je heel eenvoudig van de struik trekken. Of neem gerust je snoeischaar mee. O ja, en ook een mand of zak die vuil mag worden. Opnieuw: pluk niet alle bessen. #dankjewel
Vlierbessen giftig: hoe zit dat nu?
Ook bij m’n cursisten heerst er soms verwarring: “Vlierbessen, Lieve, die zijn toch giftig!” Mijn antwoord: ja en nee.
Vlierbessen zijn licht giftig in rauwe toestand. Van nature bevatten ze de stof sambunigrine. Sommige mensen voelen niks van een paar rauwe besjes, maar ik ken er ook die op spoed zijn beland. De groene (onrijpe) bessen zijn zelfs nog giftiger.
Hoe neutraliseer je het gif? Door de bessen te verhitten. Breng ze aan de kook in een pot water en laat 10 minuten goed doorkoken. Zelfs als je gedroogde bessen aankoopt, raad ik aan ze alsnog te koken. Doe ik ook altijd, om zeker te zijn dat alle gifstof eruit is.
🌿 Weetje van levensbelang
In Amerika en Canada kennen ze de Canadese (Amerikaanse) vlier of Sambucus canadensis. Die bessen bevatten veel minder sambunigrine en zijn amper giftig te noemen. Volgens kookboeken uit die werelddelen mag je rauwe vlierbessen in je smoothies gooien. Niet doen met de Gewone vlier!
Wat maakt vlierbessen tot een superfood?
Eens de giftige stof eruit, zijn vlierbessen echt wel een superfood. Ze zijn ook nog eens bijzonder lekker en toegankelijk voor kinderen. Die lusten vaak liever vlierbessen dan spinazie. 😉
Vlierbessen zitten propvol vitamine A, B6 en C, plus een heleboel mineralen. Ze werken immuunversterkend, omdat ze een boost geven aan de natuurlijke killercellen in ons lichaam. Daardoor zijn ze ook ontstekingsremmend.
Ze hebben een sterke antivirale werking. Er werd al veel onderzoek gedaan naar de invloed van vlierbessen op het influenzavirus. En jawel, deze plant helpt zowel preventief als curatief. Ze zorgt dat je niet zo snel griep krijgt én ze verkort je ziekteproces.
Ook vermeldenswaardig is dat de vlierbloesems zweetafdrijvend werken.
🌿 Wist je dat…
… de boeren in Ierland vroeger veel vlierbessen aten in de winter? Dankzij de vitamine A kregen ze een scherper nachtzicht, waardoor ze ook in het donker nog goed hun land konden bewerken. Echt gebeurd en ook nog waar!
Recepten met vlierbessen
Weet je nog het allereerste wat je moet doen, als je verse vlierbessen plukt? Ze koken, juist. Maar we hebben niet allemaal zeeën van tijd. Ik ook niet …
1. Voorbereiden (de luiwijventruc)
Daarom zocht ik naar de snelste methode om de bessen makkelijk voor te bereiden. 😉
De luiwijventruc van Lieve:
Stop de rauwe vlierbessen met takjes en al in een zak in de diepvries. Kan perfect!
Laat minstens 1 dag “uitharden”. Dat mag zelfs tot een paar weken.
Haal de zak eruit en klop er eens goed mee op je aanrecht.
Zo komen alle besjes vanzelf los van de takjes (anders is dat een hels prutswerk).
Doe de volledige inhoud van de zak in een grote kom met koud water.
Nu gebeurt de magie: alle takjes en groene bessen komen bovendrijven.
Schep al het vuil weg en wat blijft er over? Gewassen vlierbessen!
En daarna:
Doe alle bessen in een kom met een bodempje vers water.
Laat de bessen kapotkoken (tot ze openbarsten). Opgelet: ze koken heel graag over!
Zeef het kookmengsel en vang het bessensap op.
Pers alle sap uit de vlierbessen met de bolle kant van een lepel.
Nu heb je puur vlierbessensap, klaar voor verwerking!
Wat met de pulp?
Gooi de vlierbessenpulp niet weg. Je kan die nog overgieten met appelazijn en een 4-tal weken laten trekken. Zo krijg je heerlijke vlierbessenazijn.
2. Steriliseren
Na het eerste kookproces kan je het vlierbessensap steriliseren:
Breng het vlierbessensap opnieuw aan de kook.
Doe het sap kokend heet in kleine steriliseerpotjes. Kleiner is beter, want je moet ze wel ineens kunnen opgebruiken.
Zet de deksels op de potjes en laat vacuüm trekken. Zo kan je het pure sap lang bewaren.
Wat kan je ermee doen?
Voeg sap toe aan je smoothie
Voeg sap toe aan een glas (spuit)water voor vlierbessenlimonade.
Ben je toch een zoetebekje? Dan kan je wat agavesiroop of kokosbloemsuiker toevoegen aan je drankjes. Of laat een snuifje kaneel meekoken van bij het begin. Lekker!
🌿 Recept met vlierbessen zonder suiker?
Ik krijg vaak de vraag of je vlierbessen kan bereiden zonder suiker. Wel, suiker is nodig voor een goeie bewaring, want de bessen zitten vol met gisten. Steriliseren of invriezen is daarom zeker een must. Weet ook dat vlierbessensap van nature wat bitter kan smaken. Agave en kokosbloem zijn prima alternatieven.
3. Invriezen
Je kan het pure vlierbessensap ook prima invriezen in ijsblokvormpjes. Meng er al dan niet agavesiroop of kokosbloemsuiker door als je ’t graag zoet hebt.
En daarna:
Voeg een paar ijsblokjes toe aan je smoothie.
Voeg toe aan een glas fruitsap (die kleurenwaaier!).
Maak er verfrissende vlierbessenlimonade mee.
Voeg toe aan een glas amandelmelk voor een gezonde fristi.
📖 Extra recept: vlierbessengloed
Eerder had ik al op m’n blog het recept gepost voor vlierbessengloed. Hét ideale drankje voor na een lange winterwandeling. Geniet ervan!
4. Vlierbessensiroop maken
Vlierbessensiroop is waarschijnlijk de meest bekende bereiding. Hiervoor heb je wel veel suiker nodig.
Hoe maak je vlierbessensiroop?
Meet hoeveel milliliter puur vlierbessensap je hebt na het eerste kookproces.
Weeg evenveel milligram suiker af: per liter sap heb je 1 kg suiker nodig.
Laat dit mengsel koken tot je een stroperige substantie verkrijgt: de siroop.
Giet de siroop in gesteriliseerde flesjes of potjes en zorg dat ze vacuüm trekken.
Et voilà! ✨ PS. Laat je de siroop nog verder koken, dan krijg je confituur.
Vlierbessen zelf drogen: ja of nee?
Vlierbessen zelf drogen is niet zo evident. Dan heb je ten eerste al een droogoven nodig.
Het is ook heel lastig om de correcte temperatuur te vinden. Die moet hoog genoeg zijn, zodat de bessen niet gaan schimmelen. Maar het mag ook niet te heet, want anders spatten ze uit elkaar.
Ideaal is zo’n 14 uur drogen op 50 graden Celcius. Vergeet niet: gedroogde vlierbessen moet je ook nog steeds koken om de gifstoffen te neutraliseren.
Zelf droog ik m’n vlierbessen niet. Dan vind ik diepvriezen een veel betere (en makkelijkere) optie.
Wat kan je nog doen met de vlierbessenstruik?
De Gewone vlier kent een lange en rijke geschiedenis, net omdat de struik zo geweldig veelzijdig is. Heb je zelf een vlierbessenstruik staan in de tuin? Dan kan je er nog veel meer mee!
vliertakken: haal het zachte merg uit een vliertak en je krijgt een holle buis. Ideaal als blaaspijp of om verder te bewerken tot een fluitje.
vlierbladeren: bezitten helende eigenschappen. Maak er een groene zalf van die genezend werkt bij verstuikingen, kneuzingen, winterhanden en -voeten.
vlierbloesems: kan je culinair verwerken in beignets, gebak, siroop of likeur. Of rauw als versiering op een gerecht. Zeer lekker in combinatie met erwtjes en prinsessenboontjes. Je kan ze ook drogen voor een infuus.
Nu we toch aan het plukken zijn in augustus 🧺
Leer alles over rozenbottels herkennen, oogsten en bereiden in deze blog: De rozenbottel plant, bestaat die eigenlijk?
Zelf leren wildplukken?
Naast de gewone Vlier zijn er nog zoveel andere krachtige wilde planten om te ontdekken. Het is mijn droom om samen met jou onze collectieve plantenblindheid om te zetten naar gezamenlijke plantenwijsheid.
Wil je graag leren wildplukken op een veilige en duurzame manier? Dan heb ik iets voor jou: een gratis driedaags kickstartpakket.
Stiekem hoop ik dat je daarna de wildplukkriebels te pakken hebt, natuurlijk… Wat denk je?
Lieve Galle, wilde plantenfluisteraar sinds 2002
Volg Lieve ook hier: Facebook - Instagram
Als herboriste en wildplukexperte is Lieve Galle gek op wilde planten. En op mensen. Maar ze merkte al gauw dat de connectie tussen die twee ontbrak.
Daarom richtte ze als wildplukpionier Wild Plant Forager op en organiseert ze nu al jarenlang lezingen, geleide wandelingen, kruidenworkshops en jaaropleidingen wildplukken.
Het is haar missie en passie om de kracht van planten bekender te maken bij het grote publiek. En dit op een veilige en duurzame manier.
🪴 Psst… heb je Lieves wildplukboek al in huis? Winnaar van de Lekker Vega Kookboekenwedstrijd!
Disclaimer:
De info op deze pagina kan in geen enkel geval medisch advies vervangen. Indien je kruiden gebruikt, zijn interacties met medicatie, nevenwerkingen en allergische reacties mogelijk. Als je al medicatie neemt, overleg dan altijd met je arts. Gebruik altijd je gezond verstand.
Niet alle kruiden zijn veilig tijdens de zwangerschap of borstvoedingsperiode. Overleg in dat geval met je vroedvrouw of lactatiekundige (of La Leche League). Ook voor jonge kinderen gebruik je sommige kruiden niet of wordt de dosering aangepast.
Wild Plant Forager kan niet aansprakelijk worden gesteld voor welke schade dan ook die voorkomt uit het toepassen van de kennis uit onze opleidingen, podcasts, boeken of blogs.