Irma, Haiyan, Katrina en José, misschien herinner je je ze nog wel: het zijn namen van orkanen met stuk voor stuk allesverwoestende gevolgen. Een orkaan is een krachtige tropische storm die gepaard gaat met sterke winden en zware regenval. Maar hoe ontstaat zo’n orkaan precies? En waarom komen orkanen vaak in dezelfde gebieden voor? Hier lees je alles wat je moet weten.
Wat is een orkaan?
Een orkaan is een hele harde, tropische wervelstorm. Een storm is pas een orkaan wanneer er windsnelheden in voorkomen van boven de 117 kilometer per uur. Dat betekent dat er sprake moet zijn van windkracht twaalf of hoger. Het woord orkaan is waarschijnlijk afgeleid van het Spaanse huracán, dat dan weer naar de windgod Huracan verwijst. Samen met aardbevingen en tsunami’s behoren orkanen tot de verwoestendste natuurrampen ter wereld.
Een tropische wervelstroom die boven de Atlantische Oceaan ontstaat, wordt een orkaan of hurricane genoemd. Wervelstormen in Azië heten tyfoons en rond Australië, zuidoost Afrika en India spreekt men van een cycloon. Verschillende namen voor hetzelfde verschijnsel dus.
Hoe ontstaat een orkaan?
Orkanen ontstaan altijd boven de oceaan, op plekken waar het zeewater warm is: minimaal 26,5 graad Celsius. Doordat het zeewater warm is, verdampt het en stijgt het op. Hoog in de lucht koelt de warme, vochtige lucht weer af en ontstaan er regen- en onweerswolken. Hoe meer warme lucht er opstijgt en weer afkoelt, hoe meer wolken er ontstaan.
Door windstromen en doordat de aarde draait, ontstaat er een draaibeweging in de wolkenmassa. Wist je dat orkanen op het noordelijk halfrond tegen de klok in draaien, en op het zuidelijk halfrond met de klok mee? Het opvallendste kenmerk van een orkaan is het oog: het middelpunt van de draaibeweging. Rondom het oog, de zogenoemde oogwand, is de storm het zwaarst, terwijl het in het oog zelf juist niet waait.
Zolang een orkaan zich boven zeewater bevindt, kan hij blijven groeien. Pas als hij boven land komt, dooft hij langzaam uit. Maar vaak is het kwaad is dan al geschied.
Wat is het verschil tussen een orkaan en een tornado?
Orkanen en tornado’s worden nogal eens met elkaar verward. Toch zijn het heel verschillende verschijnselen. In de eerste plaats is een tornado vele malen kleiner dan een orkaan. Waar een orkaan tot wel honderden kilometers groot kan worden, is een tornado vaak maar een tot enkele meters breed. Daarbij dooft een tornado vaak een stuk sneller uit. Meestal is een tornado na enkele minuten of zelfs seconden weer voorbij, terwijl een orkaan tot wel enkele weken kan aanhouden.
Een orkaan is dus eigenlijk een grote storm, terwijl een tornado alleen een plaatselijk fenomeen is dat onder een storm kan ontstaan. Twee heel verschillende dingen dus.
Waar komen orkanen het meest voor?
De meeste orkanen ontstaan voor de kust van Mexico, in het oosten van de Grote Oceaan, en voor de kust van Japan, in het westen van de Grote Oceaan. Ook in het noorden van de Atlantische Oceaan, voor de kust van Afrika, en in de Indische Oceaan komen orkanen voor. Hier is naast warm zeewater ook warme lucht aanwezig: de ideale omstandigheden voor een orkaan.
De zwaarste orkaan ooit gemeten ontstond voor de kust van de Filipijnen in 1979. Tyfoon Tip, die op de Filipijnen tyfoon Warling werd genoemd, had een windsnelheid van 305 kilometer per uur en een diameter van 2220 kilometer. Tip bevond zich daarmee in de hoogste categorie (vijf) van de schaal van Saffir-Simpson, waarmee orkanen sinds 1969 worden geclassificeerd. Toen Tyfoon Tip de kust van Japan bereikte, was zijn windsnelheid al flink afgezwakt. Toch vielen er meer dan honderd doden.
Komen orkanen in Nederland voor?
Gelukkig komen orkanen maar zeer zelden voor in Nederland. Het Nederlandse klimaat is mild, en de watertemperatuur van de Noordzee is te laag om een orkaan te kunnen voeden. Wel kunnen orkanen die ergens anders zijn ontstaan de Nederlandse kust bereiken. Tegen de tijd dat ze hier aankomen, zijn ze vaak wel al sterk afgezwakt. De restanten van zo’n orkaan kunnen in Nederland storm- en regenachtig weer veroorzaken, maar van een echte orkaan spreken we dan niet meer.
Merav Pront is digital editor bij National Geographic en schrijft daarnaast geregeld voor het magazine. Tijdens haar studie sociale geografie leerde ze lokale fenomenen in een internationale context plaatsen. Als freelance journalist zoekt ze naar de kleine verhalen achter het grote nieuws. Ze schrijft onder meer voor de VPRO en het Nationaal Holocaustmuseum.
