Het mysterie van het Lam Gods

Groot nieuws, vorige week vrijdag in het avondjournaal van de Vlaamse publieke omroep VRT: De Rechtvaardige Rechters zijn terecht. Dit zijpaneel van het middeleeuwse altaarstuk Het Lam Gods is al spoorloos sinds 11 april 1934, toen het werd gestolen uit de Sint-Baafskathedraal in Gent. Die vrijdag kwam iemand het mysterie oplossen: Paul De Ridder, historicus, afdelingshoofd bij de Koninklijke Bibliotheek in Brussel, lid van het Brusselse parlement voor de Vlaams-nationalistische partij N-VA.

Een ernstig man, groot nieuws. Hoewel. De Ridder noemde namen noch details, laat staan dat hij bewijzen voorlegde. En hij legde geen getuigenis af, hij oefende morele pressie uit: ik weet wie het kunstwerk nu bezit, straks is het precies tachtig jaar geleden dat het werd gestolen, het is straks ook Pasen, geef dat ding nu terug en we praten er niet mee over. Ietwat vreemd toch, dat de publieke omroep zich leent voor dergelijke praktijken.

De Ridder richtte zijn oproep tot „een vooraanstaande Gentse katholieke familie”. Verder meldde hij dat hij wel zeker wist dat het paneel nog altijd intact is en na de diefstal zelfs was gerestaureerd. Dat zei hij op gezag van een lid van die Gentse familie, al verwees hij daarvoor enkele dagen later alleen nog naar een omstreden kleurenfoto in het Louvre, het Parijse museum waar het paneel zou zijn gerestaureerd.

Dit alles weet De Ridder echter, in het beste geval, alleen tweedehands. Zijn enige bron is Robert Senelle, een bekende grondwetspecialist, die begin vorig jaar overleed. Die had hem verteld dat hij, op vraag van de familie, al vele jaren onderhandelde met de bisschop van Gent over het paneel. Maar zonder resultaat, want de familie zou telkens weer voor een teruggave zijn teruggeschrikt, uit angst voor reputatieschade.

Behalve dat de VRT daarmee een bericht bracht dat alleen leek op nieuws, was het ook geen nieuws. Anderhalf jaar geleden had de Vlaamse krant De Standaard de bemiddelingspoging immers al uitvoerig beschreven. Die bemiddeling bleek niet meer te omvatten dan enkele, over meerdere jaren gespreide, vage contacten, wat het Gentse bisdom overigens sceptisch stemde over de ernst ervan. Maar als De Ridder en de VRT stellen dat de familie nu nog altijd niet uit de anonimiteit hoeft te treden, veinzen ze dat slechts, want de naam is bekend en ook De Standaard had die gepubliceerd. Anders dan de VRT, had de krant wel contact gezocht met de familie en die ontkende elke betrokkenheid.

Katholieke intriges

Het was vooral niet voor het eerst dat de familie in deze zaak wordt genoemd. Over de nooit opgeloste diefstal van De Rechtvaardige Rechters doen eindeloos veel verhalen en hypothesen de ronde. De kunstroof is uitgegroeid tot een tot de verbeelding sprekend mysterie en ging geleidelijk tot de lokale folklore behoren. Enkele jaren geleden liep op de VRT-televisie nog een satirische nieuwsshow die De Rechtvaardige Rechters heette. De zaak blijft speurneuzen van allerlei slag aantrekken, tot wichelroedelopers toe, met als nadeel dat ernstig onderzoek en verzinsels van fantasten amper nog van elkaar te onderscheiden zijn.

Een van die theorieën geeft de diefstal een plaats in de financiële crisis van 1934. Toen kwam ook een katholieke bank in nood en haar val dreigde de Antwerpse katholieke politicus Frans Van Cauwelaert in verlegenheid te brengen. Het losgeld voor het paneel had moeten dienen om het dreigende politiek-financiële schandaal te voorkomen. Intriges in de toenmalige katholieke partij stellen een andere katholieke politicus centraal in het verhaal, de Gentenaar August De Schryver (1889-1991). Het was tot diens kinderen, flinke tachtigers inmiddels, tot wie Paul De Ridder zich vorige week richtte.

Die theorie dook voor het eerst op tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Duitse bezetting van België, ook een tijd waarin Vlaams-nationalistische collaborateurs wilde afrekenen met het oude politieke bestel. Ondanks die dubieuze oorsprong is deze theorie de meest hardnekkige. Ook de gewezen Gentse politiecommissaris Karel Mortier, die meerdere boeken over de zaak publiceerde, ziet dit politieke spoor als het meest plausibele. Dat nu ook de VRT en De Ridder de familie De Schryver aanwijzen, al noemen ze geen naam, staat vast. Door te verwijzen naar de bankencrisis en Van Cauwelaert, maakten ze immers een directe zinspeling op deze theorie.

Geen snipper

De getuigenis van Paul De Ridder kreeg brede media-aandacht maar roept bij Lam Gods-watchers ook veel scepsis op. Het relaas sluit wel aan bij een bestaande theorie, maar voegt er niets betekenisvols aan toe. Zelfs het verhaal van de kleurenfoto in het Louvre zingt al lang rond. Vooral de presentatie van de scoop roept twijfels op. Enerzijds voert de VRT De Ridder op als een journalistieke getuige, anderzijds presenteert de historicus zichzelf in een Opsporing Verzocht-achtige setting als ‘would be’-redder van het nationale kunstpatrimonium en hoeder over het belastinggeld, en beide hebben niet de moed om man en paard te noemen.

Daarbij geeft De Ridder een aarzelende indruk, alsof hij niet alles publiek mag of kan maken, en is hij allerminst eenduidig over details van zijn versie en nog minder over zijn motieven. En hij heeft vooral geen enkel tastbaar bewijs. Zijn enige bron is iemand die inmiddels is gestorven en die heeft volgens hem zelfs geen snipper papier over de zaak nagelaten.

Toch is het De Ridder ernst. Midden vorig jaar, na het bericht in De Standaard en de dood van jurist Senelle, legde hij de zaak voor aan het gerecht in Gent. Dat deelde echter mee dat het daarop volgend onderzoek, verhoren van de familie inbegrepen, nog niet tot concreet resultaat had geleid. De diefstal is inmiddels al lang verjaard, maar wie het kunstwerk bezit, kan wel nog voor heling worden vervolgd.

Inmiddels houdt de VRT er de spanning in. Na de grote ‘onthulling’ in het journaal van vorige vrijdag, liet ze De Ridder nog drie keer extra details vrijgeven in programma’s van de nieuwsdienst. Want het blijft een prikkelend verhaal. ‘Waar of niet waar?’ Het was altijd al een succesvolle formule in het tv-amusement.