Het echte Lam Gods was nooit te zien

De wereld vergaapt zich al eeuwen aan een meesterwerk dat niet het origineel uit 1432 blijkt. Daarvoor zijn de overschilderingen te talrijk. Dat is vandaag bekendgemaakt door een team restauratoren in Gent, die nu wachten op toestemming van de Vlaamse overheid om het origineel tevoorschijn te halen.

De broers Van Eyck waren in de vijftiende eeuw de grondleggers van de schilderkunst zoals we die nu nog kennen. Het Lam Gods is hun grote meesterwerk en een van de belangrijkste kunstwerken ter wereld.

Het team begon in 2012 een uitgebreid onderzoek naar de acht buitenpanelen van Het Lam Gods, die zichtbaar zijn als het veelluik uit de Gentse Sint-Baafskathedraal gesloten is. De bekende binnenpanelen, met centraal het Lam Gods zelf in een groene weide, komen later aan de beurt. De coördinator van de restauratie Bart Devolder: „Je kunt zeggen dat mensen het echte Lam Gods al 400 jaar niet hebben gezien”.

De overschilderingen zijn volgens de restauratoren aangebracht voor het midden van de zeventiende eeuw. Na zo’n vierhonderd jaar zijn vele vernislagen vergeeld en zijn de diepte en intense kleuren verdwenen - reden voor de huidige restauratie.

Na verwijdering van de vernislagen deden de restauratoren spectaculaire vondsten. Neem het paneel rechtsonder. De ruimte achter opdrachtgeefster Elisabeth Borluut bleek niet effen zwart, maar slagschaduwen te bevatten. En zelfs spinnenwebben. Devolder: „Ik ben geen kunsthistoricus, maar dat lijkt me ook iconografisch erg belangrijk.” De restauratoren ontdekten dat op de huid van diverse figuren witte lichttoetsen zijn aangebracht. De muur die de bovenste panelen visueel verbindt is overgeschilderd. Net als de gewaden van de opdrachtgevers.

De redenen voor de aanpassingen kunnen divers zijn. Zo was het niet ongebruikelijk om grote vlakken over te schilderen om kleine vlekjes of beschadigingen te verbergen. De witte impressionistische accenten dienden waarschijnlijk om het toen reeds vergeelde schilderij te verlevendigen.

Waarom werd dit alles niet eerder opgemerkt? Het Lam Gods is een veel bestudeerd schildwerk. „Wij zijn de eersten om toe te geven dat het vreemd is”, zegt Devolder. Er zijn een paar excuses te bedenken, legt hij uit. De verkleuring, waardoor bepaalde details niet meer zichtbaar waren. En, misschien belangrijker nog, het craquelurepatroon van de overschilderingen is dezelfde als die in de alleroudste schilderingen, die wel van de broers Van Eyck zijn. Dat maakte het moeilijk te zien dat er sprake was van een overschildering. Devolder: „En omdat Het Lam Gods zo groot is, werd er vanuit gegaan dat er diverse mensen aan hebben gewerkt. Daardoor was het niet zo vreemd te denken dat niet alles typisch Van Eyck was.”

Het restauratieteam meent dat de originele verflaag moet worden blootgelegd. Het werk onder de overschilderingen is in relatief goede staat, waardoor restauratie een spectaculair effect zal hebben, denkt Devolder. Is hij niet bang voor beschadiging? „Het meeste zal worden verwijderd met een scalpel onder een microscoop. Ook is het goed nieuws dat op verscheidene plaatsen een vernislaag het origineel scheidt van de overschilderingen. Dat vergemakkelijkt het werk.”