Nederland kan aanhaken bij strategische discussies tussen Merkel en Biden

Het bezoek van Angela Merkel aan president Joe Biden deze donderdag markeert de nieuwe verhoudingen op het wereldtoneel. Waar Merkel onder Trump nog de gebeten hond was, is Duitsland nu weer de centrale speler op het Europese continent. Niet dat Duitsland en de VS op alle punten op één lijn zitten, integendeel. Maar beide landen delen dezelfde stijl van internationale politiek bedrijven, willen een sterker Europa bínnen de NAVO en werken – ondanks meningsverschillen – aan een gezamenlijke China-strategie. Net als Obama eerder beschouwt ook Biden Merkel als zijn belangrijkste Europese bondgenoot. Wil Nederland meedoen in de trans-Atlantische dialoog dan moet de regering daarop inspelen.

Als er één les te trekken is uit het zestien jaar lange kanselierschap van Merkel dan is het dat de trans-Atlantische relatie voortdurend onderhoud nodig heeft. Merkel heeft sinds 2005 hard gewerkt om steeds opnieuw plooien glad te strijken. Ook voor haar opvolger blijft er werk aan de winkel. Want ondanks de snelle toenadering tussen Duitsland en de VS blijven er meningsverschillen bestaan. Er moet nog veel water door de Rijn stromen voordat er overeenstemming is over de omgang met Rusland en China, de verlaging van importtarieven op staal en aluminium, de export van Covid-vaccins naar armere landen en de hoogte van het Duitse defensiebudget.

Centrale macht

Maar voor Biden is Duitsland de centrale macht op het Europese continent. Nog voordat hij president werd, schreef Biden dat hij diplomatie weer een centrale plaats wil geven in de wereld om waar mogelijk de democratie te verdedigen. Daarmee deelt hij centrale waarden van de Duitse politiek.

Wat zeker een rol speelt in de goede betrekkingen is dat Merkel in de afgelopen jaren heeft weten te voorkomen dat er onder Trump structurele schade is aangericht in de Amerikaans-Duitse relaties. Het was ontegenzeggelijk haar belangrijkste prestatie in haar laatste termijn. Zij heeft alle diplomatieke middelen ingezet om hoe dan ook een draadje met Donald Trump en zijn omgeving te behouden.

Lees ook NAVO niet ‘hersendood’, maar de discussie blijft

Merkel heeft op soevereine wijze laten zien dat moderne diplomatie ook in kortstondige beeldmomenten en zinswendingen is samen te vatten. Iconisch werd haar wegdraaiende oogopslag na de door Trump afgewezen handshake tijdens de eerste gezamenlijke persconferentie in Washington DC. Ook iconisch was haar opmerking in een Beierse biertent, vlak na een G-7 top, dat de tijden waarin we volledig op anderen kunnen bouwen nu wel voorbij zijn.

Iedereen wist waar ze het over had, niemand kon er aanstoot aan nemen. Vooral tijdens internationale toppen wist Merkel Trumps directe aanvallen te ontwijken. En toen aan het einde van Trumps termijn het pas echt guur weer werd, met aangekondigde sancties voor de bouwers van Nordstream 2 en het besluit om zo’n twaalfduizend Amerikaanse militairen uit Duitsland terug te trekken, bleef het oorverdovend stil in Berlijn. Een politiek van diplomatiek duiken werd ingezet om Trump niet verder te provoceren.

Merkel wist niet alleen erger te voorkomen, ze wist ook de harten van progressief Amerika te veroveren door op Harvard University een van haar belangrijkste redes ooit te houden waarin ze zich keerde tegen het bouwen van muren en een vurig pleidooi hield voor internationale samenwerking.

Met deze krachtsinspanning in het achterhoofd zal Biden graag met Merkel overleggen over de samenwerking in Europa, de toekomst van de NAVO en de moeizame relatie met Rusland en China. In Duitsland wordt al langer gesproken over de vraag hoe de trans-Atlantische relatie opnieuw vormgegeven kan worden.

Nucleaire paraplu

In november vorig jaar maakte de Duitse minister Annegret Kramp-Karrenbauer (Defensie, CDU) duidelijk dat Macrons concept van een Europese autonomie op dit moment nog irreëel is.

Zij riep op tot de erkenning van het belang van de Amerikaanse nucleaire paraplu voor Europa. Ook gaf ze aan dat de 76.000 Amerikaanse militairen op Europees grondgebied niet zo maar te vervangen zijn. Ze stelde meer Europese inspanning binnen de NAVO voor, een verhoging van het Duitse defensiebudget en een gezamenlijke Amerikaans-Europese Chinastrategie.

Lees ook Niet Biden maar China duwt Europa naar VS

Sinds Biden president is, zit er volop beweging in de Duits-Amerikaanse relatie. In februari trok hij de aankondiging in om twaalfduizend soldaten van Duits grondgebied terug te halen, in april zegde hij zelfs vijfhonderd extra soldaten toe en in mei zag hij af van sancties tegen Nordstream 2. Dat deed hij nadat het Europees Parlement het door Merkel uit-onderhandelde en door Biden bekritiseerde EU-China-investeringsverdrag had opgeschort.

Ook de in juni opgerichte EU-VS Raad voor Technologie en Handel lijkt terug te voeren op Duitse voorstellen. Annegret Kramp-Karrenbauer stelde immers eerder voor om te komen tot gezamenlijke, trans-Atlantische technologische standaarden om te voorkomen dat Europese standaarden ten ondergaan in de strijd tussen China en de VS.

Wanneer de VS en de EU gezamenlijk regels stellen kan bovendien valse concurrentie worden voorkomen en kunnen we ons beter beschermen tegen hackeraanvallen van buitenaf. Wil Nederland een belangrijke rol spelen in deze strategische discussies die nog lang niet zijn uitgekristalliseerd, dan zal de regering actief en creatief moeten meedenken om op de radar van Berlijn te blijven staan.