Ov in Amsterdam op de schop: minder trams, andere routes, vaker overstappen

Volgens het GVB is het ‘helaas nodig een stap terug te zetten’: het vervoerbedrijf houdt er rekening mee dat reizigers in de toekomst vaker zullen moeten overstappen en daardoor een langere reistijd zullen hebben. Dat blijkt uit het concept Vervoerplan 2023 en 2024, dat nog vertrouwelijk is en in het bezit is van Het Parool. Volgens de Vervoerregio gaat het om een conceptvoorstel en ‘kan nog van alles veranderen’.

In het conceptplan staat dat er in 2024 minder trams door de binnenstad zullen rijden. Dat laat zich met name voelen op het Leidseplein en de binnenring (Weteringschans), waar het aantal lijnen teruggaat van drie naar twee. Volgens het GVB is twee lijnen voldoende voor de 25.000 mensen die hier dagelijks reizen, door ook reizigers routes ‘buiten het centrum om’ te laten volgen.

Tram 19 vervalt

Stations vormen belangrijke schakels in de plannen: CS wordt minder belangrijk, een richting die al is ingeslagen sinds de Noord/Zuidlijn in 2018 is gaan rijden. Tramlijnen 12 en 19 verdwijnen helemaal uit het centrum. De 12 – die nu tussen het Amstelstation en CS rijdt – verbindt straks de stations Sloterdijk en Amstel. Ook wil het GVB een extra tramlijn laten rijden naar station Zuid.

Tramlijn 19 (Diemen Sniep-Sloterdijk) komt helemaal te vervallen; lijn 7 (Azartplein-Sloterparkbad) rijdt in de toekomst door naar Diemen. Het traject naar Sloterdijk dat door de 19 werd aangedaan, wordt dan overgenomen door lijn 12. Dit raakt, volgens berekeningen van het GVB, per werkdag zo’n 6000 tot 7000 reizigers.

Door een nieuwe route voor lijn 14 moet ook station Muiderpoort interessanter worden voor reizigers vanuit de oostelijke binnenstad, hoewel de invoeringsdatum van deze aanpassing nog onzeker is vanwege defecte infrastructuur.

Voor metroreizigers verandert er ook veel, zowel ten goede als ten kwade. Voor 42.000 mensen geldt dat zij straks sneller op de plek van bestemming zijn – met name doordat ze bij de Noord/Zuidlijn minder lang zullen hoeven te wachten op de metro. Maar voor een fors aantal reizigers (36.000) op de andere lijnen gaat de reis langer duren.

Grote gevolgen voor reizigers

De voorgestelde afschaling van het ov-netwerk heeft meerdere redenen. De belangrijkste is dat de bezetting van trams, bussen en metro’s nog maar 80 procent is in vergelijking met voor corona. De financiële impact van de teruggelopen reizigersaantallen is in Amsterdam veel groter en langduriger dan elders omdat de exploitatie bijna geheel uit kaartverkoop wordt betaald.

Ook is er sprake van kostenstijgingen door inflatie, materieel, loon en energie en heeft de ov-sector te kampen met een krappe arbeidsmarkt en hoog ziekteverzuim. Door steun van het Rijk kon het ov in Amsterdam de afgelopen jaren zo goed en zo kwaad als het ging blijven doorrijden; voorwaarde van deze regeling was echter dat vervoerders vanaf 2024 zonder steun moeten kunnen.

De moeilijke omstandigheden bieden momentum, schrijft het GVB: de aanpassingen moeten het ov-netwerk in Amsterdam toekomstbestendig maken. Maar dat heeft wel grote gevolgen voor de reizigers. Het GVB schrijft te blijven streven naar een fijnmazig netwerk met korte loopafstanden van reizigers naar haltes. ‘Maar we moeten kritisch kijken naar de frequentie van deze lijnen én naar de noodzaak.’

Dit kan al voor de tweede helft van dit jaar betekenen dat de frequentie van bepaalde lijnen in het geding komt, aldus het vervoerbedrijf. ‘Indien het ergens te druk is, zal geschoven worden met aanbod in plaats van uitgebreid.’ En: ‘Aanpassen van frequenties is voor de reiziger minder impactvol dan routewijzigingen.’

Autoverkeer

De aanpassingen zijn slecht nieuws voor de gemeente: vorige week maakte verkeerswethouder Melanie van der Horst bekend een hele trits plekken te willen afsluiten voor auto’s om het ov vrij baan te geven. Goed ov is daarbij onontbeerlijk. De wethouder stelde vorige week te verwachten dat het netwerk zou kunnen worden uitgebreid.

Volgens Melanie van der Horst, verkeerswethouder in Amsterdam en voorzitter van de Vervoerregio, kan er nog van alles wijzigen. In een eerste reactie zegt zij: “We willen dat de bereikbaarheid voldoende op peil blijft. In het centrum zijn ov en deelmobiliteit voldoende voorhanden om daar met minder ov af te kunnen, buiten de Ring en in Noord is de afhankelijkheid van ov groter, zijn er minder alternatieven beschikbaar en zijn afstanden langer waardoor andere vervoerwijzen als lopen of fietsen niet altijd een goed alternatief zijn. De wijken buiten de Ring en Noord worden zoveel mogelijk ontzien, er is flexibiliteit om weer op te schalen als er meer inkomsten zijn en er verdwijnen zo min mogelijk haltes.”

Op een rijtje: wat verandert er voor de reiziger?

De lijnenkaart van het GVB is een bord spaghetti waarin alle Amsterdamse metro-, tram- of buslijnen zijn teruggebracht tot felgekleurde, kronkelende strepen op een plattegrond van de stad. Zoom uit en de kaart vormt een coherent geheel: alle buurten en wijken zijn voorzien van verbindingen en haltes, iedereen heeft op redelijke afstand de mogelijkheid om gebruik te maken van het openbaar vervoer.

Maar wie juist inzoomt, ziet dat een aantal mensen nog best ver van de haltes afwoont. Verder is te zien dat de lijnen soms ook over een onlogisch lange afstand langs elkaar lopen: er is ondanks eerdere aanpassingen nog relatief veel overlap. Ook valt op dat wie van a naar b wil aan één lijn in de praktijk vaak niet voldoende heeft: er moet worden overgestapt, voor sommige reizen zelfs twee keer.

Uit het Vervoerplan voor de komende twee jaar blijkt dat het GVB de lijnenkaart stevig wil aanpassen. Op welke lijnen in het tweede deel van dit jaar al de frequentie omlaag gaat, is nog niet duidelijk: het GVB stelt continu te gaan monitoren of vraag en aanbod naar openbaar vervoer met elkaar in evenwicht zijn. Als de balans ergens zoek is, komen er alleen maar trams of bussen bij die elders kunnen worden weggehaald.

Husselen met trams

Volgend jaar gaat de reiziger het echt voor zijn kiezen krijgen, volgens het plan. Lijn 19 verdwijnt: voor Diemen, dat enkele jaren geleden zijn directe verbinding met de binnenstad al verloor, geldt dat lijn 7 volgend jaar dan moet gaan doorrijden naar Diemen Sniep. Het westelijke deel van de route van de 19 naar Nieuw-West wordt overgenomen door de 12, die dus ook een andere route moet gaan rijden.

Lijn 1 rijdt nu nog naar het Muiderpoortstation, maar tussen Weesperplein en het station kun je in de tram een kanon afschieten. De 1 kan in 2024 beter doorrijden naar het Azartplein, aldus het GVB. Lijn 7, die nu nog een eindhalte heeft op het Java-eiland, rijdt in de nieuwe opzet straks dus door naar Diemen, in plaats van de 19. Tussen het Flevopark en Station Zuid zorgt lijn 6 voor een directe verbinding tussen Oost en Station Zuid. Volgens het GVB past dit bij de belangrijkere rol van station Zuid voor de stad. De verbinding met metrostation De Pijp blijft behouden.

Tram 24 komt in het voorstel tussen de Ceintuurbaan en CS te vervallen: de route dubbelt hier volgens het GVB met de Noord/Zuidlijn. De 24 heeft een belangrijke functie voor het VUmc en de P+R bij het Olympisch Stadion en kan daar niet vervallen. De huidige lijn 12 rijdt vanwege de drukte in de Leidsestraat en de afstemming met lijn 2 nu met een hogere frequentie dan nodig tussen het Museumplein en het Amstelstation.

Buslijnen bundelen

Het aantal reizigers op de route door de Leidsestraat is ongelijk verdeeld tussen de lijnen 2 en 12. Reden is dat lijn 2 op het deel van de route ten westen van het Museumplein al meer reizigers heeft. Door lijn 24 ook via de Koninginneweg te leiden krijgt lijn 2 over een grotere afstand ‘ondersteuning’ van lijn 24 en zijn, zeker bij groei van het aantal reizigers, uiteindelijk minder ritten nodig.

Het traject van lijn 3 wordt overgenomen door andere lijnen en een klein deel wordt niet meer bereden. Van de ongeveer 15.500 reizigers per dag krijgt naar schatting 70 procent een andere reis, bijvoorbeeld met een overstap. Tussen de De Clercqstraat en voorheen eindpunt van lijn 3 Zoutkeetsgracht rijdt straks geen tramlijn meer: buslijnen vormen volgens het GVB het alternatief.

Metrolijnen rijden volgens het voorstel minder lang dezelfde routes. Dat betekent vooralsnog andere nummers: lijn 53 (van CS naar Gaasperplas) wordt volgend jaar lijn 50 (van Isolatorweg naar Gaasperplas). Hiermee wordt voorkomen dat er tussen Van der Madeweg en CS drie metrolijnen tegelijk rijden. Ook biedt het logistieke voordelen, zegt het GVB: er kan makkelijker worden gespeeld met de lengtes van metrovoertuigen. De Noord/Zuidlijn zal in de spits vaker gaan rijden. Het GVB onderzoekt of dit volgend jaar al kan worden ingevoerd: onder meer de bewegwijzering op stations moet worden aangepast.

Ook in buslijnen verandert er in de opzet van het GVB veel. Het voorstel is onder meer de lijnen 40 en 65 in Oost te bundelen tot één lijn tussen het Amstelstation en Science Park. Lijn 40 vervalt dan op de Kruislaan. Lijn 62 rijdt tussen de stations Amstel, Zuid en Lelylaan. Het voorstel is de lijn te laten vervallen tussen Hoofddorpplein en Station Zuid. Op dit deel van de route reizen circa 2.700 reizigers per werkdag.

Beluister ook de podcast Amsterdam wereldstad: