Moet dat nou, die smartphone bij een concert?
Filmen en fotograferen met smartphones tijdens muziekevenementen lijkt eerder regel dan uitzondering. Dat heeft zijn nadelen. 'Bezoekers hebben onvoldoende door dat ze anderen tot last zijn.'
Het is inmiddels een typerend beeld voor muziekconcerten: een zaal vol publiek met daarboven een wolk lichtgevende schermen van filmende smartphones. Niet zelden worden in nachtclubs danspassen en dj's met de telefoon vastgelegd, bij grote concerten stromen sociale media vol met video's en foto's van het optreden: iedereen kan steevast meegenieten via Twitter, Instagram en Facebook.
Slechts aanwezig zijn bij een muziekevenement lijkt voor de meeste bezoekers verleden tijd. Het moet vastgelegd. Dat blijkt ook uit onderzoek van Eventbrite, een wereldwijd ticket- en eventplatform. Van de vijfhonderd ondervraagde Nederlanders die het afgelopen jaar een muziekevenement bezochten, heeft 64 procent opnames gemaakt tijdens optredens.
Presenteren
Niet zo gek, vindt psycholoog Eva Idelenburg. "Als we ergens enthousiast over zijn, willen we dat vastleggen. Indirect krijg je dan het idee dat je het moment bewaart voor later en niet meer kunt kwijtraken."
Volgens Joris Dullaert, psycholoog bij verslavingskliniek Jellinek, hoeft ook het delen van die opnames niet gelijk slechte gevolgen te hebben. "Mensen ontlenen hun persoonlijkheid aan wat anderen teruggeven. We presenteren ons de hele dag aan de buitenwereld. Op basis daarvan wordt duidelijk wie je bent. Iemand die van rock houdt, zal eerder gezien worden als rocker, iemand die erg met de natuur begaan is, als natuurliefhebber."
Maar de scheidslijn met de negatieve kanten van smartphonegebruik is dun, zeggen de psychologen. Tijdens concerten delen mensen hun video's vaak op Facebook en Instagram. Daar krijgen ze direct feedback van anderen, die met likes en hartjes bevestigen hoe goed ze bezig zijn. Dat kan doorslaan.
Dan ontstaat er een hyperrealiteit, een term gemunt door filosoof Jean Baudrillard. Hij stelt dat mensen een tweede realiteit scheppen aan de hand van media, iets wat vaak gebeurt op sociale media, waar ze een identiteit neerzetten. "Het lastige is dat je continu moet blijven posten om die realiteit vol te houden," zegt Dullaert.
Plicht om te bewijzen
Het krijgt negatieve kanten wanneer het maken van foto's en video's wordt gevoeld als een plicht om anderen iets te bewijzen, zegt Idelenburg. "Hoe fantastisch je leven is bijvoorbeeld, of om anderen online te laten zien wat voor interessante dingen je doet, alleen maar om bij een groep te horen. Dat er genot wordt ingeleverd tijdens het concert zelf doet dan onder voor de drang om erbij te horen."
Volgens Idelenburg komt dat vooral voor bij mensen die zich onzeker voelen en een gebrek aan verbondenheid met anderen ervaren. "Maar in principe is iedereen hier gevoelig voor, door de 'overlevingssoftware' in onze hersenen. Die wordt geactiveerd vanuit ons oerbrein, waarin is vastgelegd dat we anderen nodig hebben om te overleven. Van origine is de mens immers een jager en verzamelaar."
Maar er bevindt zich ook een zogenoemde 'mindfulnessbrigade' onder het publiek, stelt Dullaert. Dat is de groep mensen die vindt dat er in het hier en nu moet worden geleefd. Oók bij bijzondere momenten.
"Zij vinden dat je een concert met volledige aandacht, bewust, moet meemaken. Daar past het gebruik van mobiele telefoons of ander apparatuur waarmee opnames worden gemaakt niet bij."
Ondanks dat een meerderheid van de ondervraagden aangeeft zelf foto's en video's te maken, wil de ironie dat vijftig procent van dezelfde concertgangers juist liever ziet dat daarbij minder foto's en video's worden gemaakt.
Dat er genot wordt ingeleverd tijdens het concert zelf doet onder voor de drang om erbij te horen
"Dit is een goed voorbeeld van asymmetrische effecten," zeg Paul van Lange, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit die onderzoek doet naar social mindfulness, het bewust zijn van een sociale omgeving. "Als je bij een popconcert bent, wil je op het perfecte moment dat liedje vastleggen, met het juiste licht en de goede compositie, daar ga je helemaal in op. Je bent op dat moment alleen maar bezig met het maken van jouw perfecte plaatje. Daar komt de asymmetrie om de hoek kijken. Mensen hebben onvoldoende door dat ze anderen tot last zijn. Ze zien de mensen die achter hen staan niet."
Van Lange vergelijkt het met iemand die in de supermarkt de doorgang blokkeert met een kar. Daar ergeren mensen zich aan, maar doordat de 'dader' niet direct feedback krijgt, is hij of zij zich van geen kwaad bewust.
Moment stukgemaakt
Hetzelfde ervaart klarinettist Michael Hesselink, die veel in kamermuziekensembles speelt. Terwijl bezoekers proberen het bijzonderste stuk van een optreden vast te leggen, vindt Hesselink het vooral vervelend dat hij zonder het te weten ergens online staat.
"Dat is niet prettig. En het leidt af, vooral bij rustige, zachte stukken. Als er dan een foto of video wordt gemaakt, wordt er een magisch moment stukgemaakt."
Bij Club Bitterzoet wordt daarom van tevoren aan artiesten gevraagd wat wenselijk is. "Vaak geeft een artiest aan dat de foto's zonder flits moeten worden gemaakt," zegt de eigenaar van de uitgaansgelegenheid.
Bij nachtclub De School wordt echter een strikte 'no photo policy' gehandhaafd. Volgens eigenaar Jochem Wertheimer is dat niet alleen omdat fotograferen irritant is, maar ook om de privacy van bezoekers beschermen. "Hoe mensen zich 's nachts willen gedragen is niet per se hetzelfde als overdag. En ook dj's vinden het soms irritant."
De camera op de smartphone van bezoekers die de nachtclub betreden, wordt steevast afgeplakt. "Maar er is een verschil tussen het nachtleven en concerten," zegt Wertheimer. "Bij grote concerten met boybands in bijvoorbeeld Afas Live is het niet zo gek dat er foto's worden gemaakt. Dat hoort er een beetje bij. Iemand ziet zijn idool en heeft daar lang naar uitgekeken. Dat is logisch, dat snap ik."
Als je bij een popconcert bent, wil je op het perfecte moment dat liedje vastleggen
Berber van den Essenburg (20)
Student algemene sociale wetenschappen aan de UvA
"Ik ben twee keer bij een concert van Beyoncé geweest. De eerste keer stond ik vooraan en heb ik alles gefilmd. Ik keek toen via mijn telefoon naar Beyoncé. Als ik dat niet had gedaan, had ik niets gezien die avond, daar ben ik te klein voor. Achteraf baalde ik er wel van. Ik had amper wat meegekregen van het concert. De tweede keer heb ik niets gefilmd. Toen was ik veel meer in het moment, ik heb echt genoten, gedanst en meegezongen. Of ik aan anderen dacht als ik met mijn telefoon in de lucht hield? Nee, eigenlijk niet, ik was om eerlijk te zijn alleen met mezelf bezig toen. Best erg als ik er nu aan denk."
Frank Buers (43)
Muzikant en regisseur
"Volgens mij heeft het meerdere kanten. Als je naar een optreden van je favoriete artiest gaat en je pakt even je telefoon bij je lievelingsnummer, dan begrijp ik dat wel. Maar ik denk dat als je bij elk nummer gaat filmen of foto's maken, je veel minder ervaart van het concert. Volgens mij beleef je dan minder. Als artiest vind ik het echter niet vervelend. Als anderen het doen terwijl ik op het podium sta, vind ik dat wel mooi. Je wil als muzikant in de picture staan en als mensen het filmen, betekent het dat ze het filmwaardig vinden."
Darren van Engel (25)
Bankmedewerker bij ING in Amsterdam
"Als je lang toeleeft naar een concert van je idool, tegen een artiest opkijkt en een deel van het optreden vastlegt, vind ik dat begrijpelijk. Dan is het tof als je later nog eens je opnames terug kunt kijken, even nagenieten. Laatst nam ik tijdens Lowlands bijvoorbeeld een stukje op toen mijn favoriete artiest Dua Lipa zong. Naar dat moment heb ik uitgekeken. Maar je hebt ook mensen die drie uur lang opnemen. Dat gaat niemand terugkijken. Helemaal als dat bij een dj of technofeestje gebeurt. En daarnaast: ga alsjeblieft dansen. Geniet van het feestje. Een week later kom je er toch wel achter dat het te veel geheugen in beslag neemt en verwijder je die video alsnog."
Bart van de Wijdeven (27)
Programmaontwikkelaar bij productiebedrijf Fabiola
"De grootste irritatie vind ik dat het nutteloos is, je kijkt er zelden nog naar. En eerlijk: ik heb het ook weleens gedaan, foto's maken tijdens een concert. Dan dacht ik dat ik die foto's voor het leven zou koesteren, maar als puntje bij paaltje komt kijk je er nooit meer naar. Nadat ik me er bij anderen aan begon te ergeren werd ik me ervan bewust dat het irritant is als iemand de hele tijd zijn telefoon in de lucht houdt. Daarbij: hoe naar is het voor de artiesten op het podiums om voor 3500 telefoons op te treden?"
