Commissie oordeelt hard over toeslagenaffaire: ‘Ouders is ongekend onrecht aangedaan’

Dat constateert de parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag in haar eindverslag. Daarin wordt gesproken over een ‘optelsom van onvermogen om recht te doen aan het individu’.

Een hoofdschuldige wordt door de commissie niet aangewezen: behalve de Belastingdienst treft ook de politiek en de rechtspraak blaam. Kabinet en parlement mogen zich aanrekenen dat zij wetgeving hebben vastgesteld die ‘spijkerhard’ was en geen recht deed aan individuele situaties. De Belastingdienst heeft mensen ‘ten onrechte gebrandmerkt als opzettelijke fraudeurs’ en de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft ‘zijn belangrijke functie van (rechts)bescherming van individuele burgers veronachtzaamd’.

Blinde vlek

Bewindslieden van toen en nu, zoals Lodewijk Asscher, Eric Wiebes en Mark Rutte worden in het rapport wel genoemd, maar over hun handelen worden geen politieke conclusies getrokken. Dat was ook niet de opdracht die de Tweede Kamer aan de commissie had meegegeven.

Wel wordt vastgesteld dat de ministers en staatssecretarissen meermaals signalen hebben gekregen dat er iets misging bij de uitvoering van de kinderopvangtoeslag. Maar dat hier zoveel mensen de dupe van werden drong niet tot hen door. ‘Dat de problemen veel breder speelden, was voor hen een blinde vlek,’ staat in het rapport. Volgens de commissie zijn er in de afgelopen vijftien jaar meerdere momenten geweest waarop bewindspersonen en de ambtelijke top andere keuzes hadden kunnen maken. ‘Daarmee hadden disproportionele gevolgen voor ouders kunnen worden voorkomen, verminderd of gerepareerd.’

Ontluisterend

De commissie zegt eerst met verbazing en uiteindelijk met diepe verontwaardiging tot het besef te zijn gekomen dat ouders jarenlang ‘geen schijn van kans hebben gehad’. Zij doet daarom ‘een dringend beroep op alle betrokken staatsmachten om bij zichzelf te rade te gaan hoe in de toekomst herhaling kan worden voorkomen en hoe het ontstane onrecht alsnog kan worden rechtgezet’.

Daarbij uit de commissie ook stevige kritiek op de informatieverstrekking door de rijksoverheid. Die is ‘onvoldoende’. ‘Op het hoogste niveau is de Tweede Kamer bij herhaling geconfronteerd met ontijdige, onvolledige en onjuiste informatie rond de kinderopvangtoeslag.’

De commissie schetst in het bijzonder een ontluisterend beeld van de informatieverstrekking door het ministerie van Financiën. Opgevraagde stukken kwamen veel te laat aan of doken pas op nadat de openbare verhoren al waren afgerond. En nieuwe, mogelijk relevante documenten zijn nog in aantocht, heeft de commissie begrepen.

De commissie constateert dat ‘transparantie, openheid en volledigheid in de praktijk niet de leidende principes zijn’ bij de informatieverstrekking door de overheid.

Tweede Kamer

De Tweede Kamer reageert geschokt op de bevindingen van de commissie. In januari zal het een debat voeren met het kabinet over het eindrapport. Enkele oppositiepartijen vinden dat de conclusies van de onderzoekscommissie gevolgen moeten hebben voor de politiek verantwoordelijken.

Tegelijkertijd grijpt de Kamer het rapport aan om nogmaals te pleiten voor een snelle compensatie van de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Volgens SP-leider Lilian Marijnissen is het ongekend dat nu nog steeds nog maar zo weinig ouders geholpen zijn. “Wel zijn er al miljoenen uitgetrokken voor consultants.” Henk Nijboer (PvdA) noemt het ‘beschamend’ dat ouders na al die jaren nog steeds niet zijn gecompenseerd. “Slachtoffers moeten binnen enkele weken recht worden gedaan.”

Het kabinet heeft eerder een half miljard euro uitgetrokken om de gedupeerden te compenseren. Maar de Kamer klaagt al langer over het trage tempo van de compensatie. Van de vele duizenden slachtoffers in beeld bij Financiën, is nog maar een handjevol gecompenseerd.

“Een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de Nederlandse politiek en rechtstaat,” noemt D66’er Steven van Weyenberg de conclusies in het rapport. “Vandaag zien we wat er gebeurt als het systeem het wint van menselijkheid. Als een anonieme overheid beleid maakt op basis van wantrouwen. Als mensen niet centraal staan en niet beschermd worden door de rechtsstaat,” aldus ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers.