Zonder zon waren wij er niet geweest, zoveel is duidelijk. Direct en indirect zijn we voor onze voeding afhankelijk van planten, die hun energie danken aan zonlicht. Zou dit leven zonder zon wel mogelijk zijn?
De temperatuur op aarde is precies goed
Dat is maar de vraag, want de zon biedt precies de juiste temperaturen voor het ontstaan van leven, vertelt hoogleraar astronomie Henny Lamers (Universiteit van Amsterdam). ‘Om leven te maken, moet je complexe moleculen bouwen. Maar als de temperatuur te hoog is, breek je die complexe moleculen af. En bij heel lage temperaturen gaan alle moleculaire processen extreem langzaam. Zo langzaam dat het bijna onmogelijk is om complexe moleculen, en dus leven, te maken.’
Levende wezens zijn machientjes waarin constant ingewikkelde reacties plaatsvinden. Mensen, maar ook bacteriën, planten en al het andere leven, zijn ontstaan door creatief geknutsel met onder meer koolstof-, zuurstof- en waterstofatomen. Alleen omdat de zon de aarde van de juiste temperatuur voorziet, vallen de benodigde moleculen niet uit elkaar in losse stukken.
De bewoonbare zone
Samen met Mars bevindt de aarde zich in de bewoonbare zone van de zon: daar waar het niet te koud en niet te warm is voor het ontstaan van leven. Ons leven is een samenwerking tussen de zon en talloze sterren die hem voorgingen. Want de zon levert de juiste kooktemperatuur, maar andere sterren leverden de benodigde ingrediënten.
Dat zijn sterren die niet meer bestaan, want om ons mogelijk te maken moesten die eerst exploderen. Zwaardere atomen als koolstof, zuurstof en metalen zijn via kernfusie gevormd in vroegere sterren. Die zijn aan het eind van hun bestaan ontploft, waarna hun zware atomen in de gasnevels terechtkwamen waaruit ons zonnestelsel zich heeft gevormd.
Het begon als een gigantische gasnevel
De aarde en onze buurplaneten ontstonden uit wat restjes, tijdens de vorming van de zon 4,6 miljard jaar geleden, legt Lamers uit. Ons zonnestelsel begon als een gigantische gasnevel. Materie trekt elkaar aan, zo ontstonden dankzij de zwaartekracht langzaamaan klonters vol atomen en moleculen in de nevel. Elke grote klont vormde een ster, waarbij het gas zo dicht op elkaar geperst werd dat temperaturen extreem opliepen.
Niet alle moleculen werden door de nieuwgevormde sterren opgeslokt. Uit de opstandige types vormden zich planeten, vertelt Lamers. ‘De acht planeten van ons zonnestelsel waren een soort restproduct, omdat de zon bij zijn ontstaan heel hard ging draaien.’
Zoals je een draaiende bol deeg uitrekt tot een pizza, zo begonnen ook de opstandige moleculen in een platte schijf rond hun sterren te draaien. ‘Toen daar weer klonteringen in ontstonden, werden dat planeten.’ Daarom draaien de aarde, Mars en alle collega-planeten in eenzelfde plat vlak in dezelfde richting rond de zon.
Onze zon is niet heel bijzonder
Klinkt heel bijzonder, maar we moeten de zon niet te veel ophemelen. ‘Onder de sterren is de zon Jan Modaal’, zegt Lamers. In het heelal zijn tal van sterren die op hem lijken, waarbij waarschijnlijk uit vergelijkbare restjes vergelijkbare planeten geboetseerd zijn.
