Gemeenten worstelen met afval scheiden: te veel restafval verdwijnt nog in verbrandingsoven

Afval bestaat uit waardevolle grondstoffen. Door afval te recyclen, besparen we nieuwe grondstoffen en energie. Het doel van de rijksoverheid was om de hoeveelheid restafval te beperken tot 100 kilo per persoon in 2020. Dat blijkt niet een eenvoudig, blijkt uit cijfers van het CBS, gemeenten en afvalverwerkers.

In Maassluis werd in 2022 nog 281 kilo afval per inwoner niet verwerkt tot grondstoffen, in Rotterdam gaat het om 264 kilo. Op Goeree-Overflakkee zitten ze op 130 kilo per inwoner.

Ongeveer de helft van de gemeenten in de regio heeft het afvalbeleid het afgelopen jaar aangepast of doet dit in 2024 om de hoeveelheid restafval naar beneden te krijgen en de recyclekwaliteit te verbeteren, blijkt uit een inventarisatie van Rijnmond.

De ene gemeente doet dat door een pasjessysteem in te voeren om containers te kunnen openen. Andere gemeenten voeren een recycletarief in, waarbij mensen moeten betalen per ingeleverde vuilniszak of aangeboden container met restafval. Zo willen zij inwoners aanmoedigen om hun afval zo goed mogelijk te scheiden.

Alle gemeenten hebben mogelijkheden om textiel, papier, karton en glas apart in te zamelen. In ongeveer de helft van de gemeenten hebben inwoners die mogelijkheid ook voor pmd. Dat is een afkorting voor plastic, metalen verpakkingen en drankkartons. Een andere term die ook wel wordt gebruikt is pbd: plastic verpakkingen, blik en drinkpakken. Inwoners kunnen dit kwijt in speciale zakken of containers.

Over het algemeen is de kwaliteit van dit apart ingezamelde afval goed, zeggen de gemeenten. Maar ook de vervuiling erkennen ze, vooral bij 'anonieme' inzamelplekken zoals ondergrondse containers.

In onder meer Hendrik-Ido-Ambacht, Lansingerland en Hoeksche Waard wordt pmd in zakken opgehaald. "Door die transparante zakken zijn eventuele stoorstoffen bij het inzamelen al zichtbaar. Deze zakken worden dan niet meegenomen", aldus de gemeente Hoeksche Waard.

De gemeenten zetten ook in op het verbeteren van de kwaliteit van het gerecyclede afval. Ze zien namelijk dat de kwaliteit van het afval dat wél gescheiden wordt, door vervuiling niet altijd optimaal is. Door extra communicatie, publiekscampagnes, controles en de inzet van afvalcoaches proberen de gemeenten de kwaliteit van het gescheiden afval te verbeteren.

"Er is een gedragsverandering voor nodig om mensen bewust te maken dat afval geen afval is, maar een waardevolle grondstof", aldus de gemeente Maassluis. In die gemeente wordt momenteel overal bronscheiding ingevoerd.

Verschillende gemeenten, waaronder Capelle aan den IJssel, Ridderkerk en Rotterdam, doen al langer aan nascheiding van pmd. Zij noemen deze methode effectiever dan bronscheiding.

"75 procent van de Rotterdammers woont in een flat of appartement", zegt de woordvoerder van Stadsbeheer. "Zij hebben weinig ruimte om de verschillende soorten afval apart te houden. Daardoor belandde veel van dit afval bij het restafval."

Dat Rotterdam uit zoveel hoogbouw bestaat, brengt nog een uitdaging mee. Vanaf 1 januari 2024 zijn gemeenten op basis van Europese wetgeving verplicht om apart gft-afval in te zamelen, ook in hoogbouw. Gemeenten kunnen huishoudens hiervoor een minicontainer geven of verzamelcontainers neerzetten in de buurt.

Bijna alle gemeenten in de regio hebben dit al geregeld, maar Rotterdam gaat dit volgens de woordvoerder niet halen. Ongeveer 10 procent van de 245 duizend hoogbouwwoningen heeft nu namelijk pas de mogelijkheid om dit afval te scheiden. "Om dit voor alle bewoners mogelijk te maken zijn we de komende jaren nog hard bezig."

De inzameling en verwerking van afval financieren gemeenten via de afvalstoffenheffing. Meestal is dat een vast bedrag per inwoner of huishouden. Maar om inwoners te motiveren hun afval beter te scheiden én om de lasten eerlijker te verdelen, voeren steeds meer gemeenten het recycletarief (ook wel gedifferentieerd tarief, variabel tarief of diftar) in. Bewoners betalen dan jaarlijks een vast bedrag, maar ook een variabel tarief per ingeleverde vuilniszak of geleegde container. Hoe meer restafval je aanbiedt, hoe meer je betaalt. En hoe minder, des te goedkoper je uit bent.

De gemeenten Albrandswaard, Goeree-Overflakkee en Hoeksche Waard hebben al langer zo'n recycletarief. Lansingerland en Zwijndrecht hebben dat dit jaar ingevoerd. Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam en Molenlanden volgen komend jaar. Ook in Sliedrecht wordt hierover nagedacht, maar is er nog geen besluit over genomen.

Ridderkerk voerde in 2022 een variabel tarief in, maar draaide dat dit jaar weer terug. "Bij de ondergrondse containers waren veel oudere inwoners niet in staat om een reguliere afvalzak te dragen en in de container te gooien. Zij maakten vervolgens gebruik van kleinere afvalzakken maar betaalden hiervoor wel het volle tarief per klepbeweging", verklaart die gemeente.

Met meer dan twintig gemeenten in de regio zijn er ook bijna net zo veel verschillende aanpakken. Zou een nationale standaard, waarbij voor elke inwoner hetzelfde geldt, niet een goede oplossing zijn? De meeste gemeenten vinden van niet, omdat ze geloven dat afvalinzameling maatwerk is en er soms zelfs binnen dezelfde gemeente niet één lijn getrokken kan worden.

Maar er zijn ook gemeenten die de suggestie voor één beleid wel snappen, omdat de huidige situatie leidt tot onduidelijkheid en verwarring bij inwoners.

"Dat elke gemeente het nu op haar eigen manier doet, is soms lastig uit te leggen aan de inwoners, zeker als ze verhuizen van de ene naar de andere gemeente", zegt de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht. "Een nationale standaard lijkt dan een goed alternatief."