Dieren en planten verdwijnen in rap tempo van de Sallandse Heuvelrug: "Oplossing zoeken samen met boeren"

Van het gentiaanblauwtje tot het korhoen, en van de wulp tot de kamsalamander. Allemaal soorten die zich vroeger helemaal thuis voelden op de Sprengenberg en nu verdwenen zijn uit het landschap. "We hebben het dan niet over 600 jaar geleden, maar over de laatste twintig, dertig jaar", vertelt ecoloog Bart de Haan.

Verdroging en verzuring zijn de grootste bedreigingen voor de biodiversiteit. Op de Sallandse Heuvelrug komen veel problemen samen, ziet Bart: "Verlies aan leefgebied, het grondwater dat gevaarlijk laag is door waterwinning en de landbouw, en de grote hoeveelheden stikstof die hier terechtkomen waardoor de heide sterk achteruit gaat."

De stikstof maakt de bodem gevaarlijk zuur, stelt Bart: De pH-waarde is gedaald tot 3, dat is vijftig keer zo zuur als normaal. We geloofden de metingen eerst niet, zo zuur. Daar kan nauwelijks iets in leven. In de bovenste laag zitten geen mineralen meer, die zijn opgelost door het zuur. We proberen de mineralen nu wat aan te vullen met steenmeel, zodat de bodem kan herstellen."

Bloeiende planten als biggenkruid en brem kunnen niet tegen de zure grond: "Vroeger zag je allemaal gele bloemen op de hei, nu helemaal niet meer", ziet Bart. En met die planten verdwijnt ook de nectar voor de vlinders, en zijn er dus geen rupsen voor de vogels die hun jongen moeten grootbrengen. Het is een cascade van ellende, steeds valt er meer om."

"Vooral op de droge heide zien we echt heel veel negatieve effecten van stikstof. De bodem is eigenlijk dood.", is de sombere boodschap van Bart. De maatregelen om de uitstoot van stikstof tegen te gaan komen dus eigenlijk al te laat: "Als we de maatregelen toch weer gaan uitstellen betekent dat zeker verlies van nog meer soorten."

De intensieve landbouw heeft veel stikstof nodig in de vorm van mest en kunstmest. Die komt ook terecht in de aangrenzende gebieden. Maar je kan ook boeren met veel minder stikstof, weet biologische boer Jan Overesch: "We zijn eerst overgestapt op biologisch en daarna op biologisch-dynamisch. We gebruiken dus veel minder mest, maar de opbrengst valt helemaal niet tegen."

Ook gebruikt hij geen gif op zijn land: "Als je pesticiden gebruikt hou je alleen het Engels raaigras over, en geen 'onkruid'. Maar een koe kiest ook liever een paardenbloem en kruiden dan alleen gras, maar meestal heeft ie geen keus. En zonder die kruiden heb je ook geen insecten of vogels op je land, maar uiteindelijk heb je die wel nodig."

Natuurinclusief boeren is voor Jan vanzelfsprekend geworden: "Ik zou nooit meer terug willen. Natuur is niet alleen het bos of de dieren of het gras, wij mensen zijn ook natuur, het hangt allemaal met elkaar samen. Het is net als met de McDonalds, als je alleen hamburgers eet word je ziek, je hebt variatie nodig. We hebben de natuur eigenlijk ook vetgemest met al die stikstof."

Als in het aangrenzende boerenland minder water wordt verspild en minder stikstof en gif wordt gebruikt komt dat de natuur rechtstreeks ten goede. Veel collega's van Jan willen ook wel veranderen, maar zijn bang dat het ten koste gaat van de opbrengst: "De schoorsteen moet wel roken", zegt Jan, "Maar dat doet ie bij ons ook. En we scheppen er veel genoegen uit, veel meer dan vroeger toen we gangbaar boerden."

Na een uurtje wandelen op de hei van de Sprengenberg hebben twaalf verloren soorten een bordje gekregen. En dat zijn ze nog lang niet allemaal, weet Bart: "De achteruitgang gaat constant door. Grote kans dat er bij de eerstvolgende telling nog meer vlinders of planten verdwenen blijken te zijn. Daarom moeten we nu echt snel maatregelen nemen."

Toch is de situatie niet hopeloos, ziet Bart: "De natuur kan herstellen, maar daar moeten we niet meer mee wachten. De stikstofmaatregelen zijn keihard nodig. In het stemhokje kan je het verschil maken. Dus neem ook de natuur mee in je overweging, want die heeft zelf geen stem."