Eeuwenoud symbool van verzet duikt nu ook in Iran weer op: het afknippen van haar
Iraanse vrouwen die met gevaar voor eigen leven protesteren tegen het regime, knippen hun eigen haar af. Het gebaar krijgt wereldwijd navolging. Waarom is juist haar zo’n krachtig symbool?
Knip, knip. ‘Voor Mahsa’, zegt Nazanin Zaghari-Ratcliffe voor de camera, terwijl ze een schaar in haar haar zet. Knip, knip. ‘Voor de mooie ogen van Reera’. Knip. ‘Voor mijn moeder’. Knip, Knip. ‘Voor de vrouwen van mijn land. Voor vrijheid. Voor gerechtigheid.’
Zaghari-Ratcliffe is een Iraans-Britse die zes jaar in een Iraanse gevangenis zat, nadat ze door de regering was beschuldigd van spionage. Deze week betoonde ze in de video steun aan de Iraanse vrouwen die al weken de straat op gaan tegen de onderdrukking van het regime en de zedenpolitie. Aanleiding is de dood van de 22-jarige Mahsa Amini, die overleed nadat ze door de zedenpolitie was gearresteerd in Teheran.
Solidariteit
De demonstranten lopen met hun acties zelf ook gevaar; inmiddels kwamen er al tientallen mensen om bij de protesten. Wereldwijd is het ongeloof over de dood van zowel Amini als de andere demonstranten groot. Zaghari-Ratcliffe is niet de enige die haar haar in solidariteit heeft afgeknipt; in de Verenigde Staten, Canada, Engeland en Nederland zetten vrouwen de schaar in hun haar.
Protest gevoed door poëzie
Het knippen is zowel een uiting van rouw als van woede. In Iraanse literatuur komt het knippen of uitrukken van haar als uitdrukking van verdriet en protest al eeuwenlang voor. “Het is protest gevoed door poëzie”, schreef de Iraans-Welshe schrijver Shara Atashi daarom op Twitter over de huidige demonstraties.
“Elke knip verwijst naar een trauma”, zegt de Nederlandse ontwerper Sara Emami over het filmpje van Zaghari-Ratcliffe. Emami is getroffen door de protesten. “Mahsa Amini provoceerde niet. Er staken een paar haren uit haar hoofddoek. Zo loopt ieder meisje erbij. Het is een teken dat het regime harder optreedt.”
Emami, die in Iran is geboren, wilde graag iets doen om de demonstranten te helpen. Daarbij wilde ze vooral mensen zonder Iraanse achtergrond bereiken. “Iran is een heel ingewikkeld land. Veel mensen begrijpen het niet goed. En als je zegt: de hoofddoek is daar verplicht, snappen mensen vaak niet wat dat betekent. Ik wilde invoelbaar maken waar vrouwen in Iran mee te maken hebben.”
Je haar laten wapperen
Een paar dagen na de dood van Mahsa Amini tekende ze in een diepblauwe kleur een vrouw met lang los haar. Bij de tekening staat de tekst ‘wist je dat je haar laten wapperen in de wind een misdaad is in Iran?’ De tekening wordt inmiddels overal ter wereld bij protesten getoond. “In Canada, in Duitsland, in New York. Het is overweldigend.”
Jezelf uitdrukken
Het beeld is zo succesvol omdat het herkenbaar is, denkt Emami. “Iedereen voelt er iets bij. Je kent het gevoel van de wind in je haar als je op de fiets zit. Het is iets kleins en vanzelfsprekends hier, maar een groot goed voor de mensen daar. Het is niet zo dat de vrouwen in Iran zielig zijn, maar besef dat iets waar jij van kan genieten, daar stiekem en in het geheim moet worden gedaan.”
“Haar is een fundamentele manier om jezelf uit te drukken. Als je macht kan uitoefenen over wat iemand mag doen met zijn of haar haar, heb je ook macht over de identiteit en het gevoel van eigenwaarde van diegene”, zegt Priya Swamy, conservator globalisering en Zuid-Azië bij het Wereldmuseum in Rotterdam. In dat museum is sinds juli de tentoonstelling Hair Power te zien.
Het controleren van haar als een manier om mensen te overheersen is door de hele geschiedenis zichtbaar. “Denk maar aan hoe slavenhandelaren het haar van tot slaaf gemaakte Afrikanen afschoren, of het hen onmogelijk maakten om traditionele haarstijlen te dragen.”
Verzet tegen discriminatie
Tegelijk is haar wereldwijd een middel voor verzet. “In de jaren zestig en zeventig werd de afro in Amerika hét symbool van Black Power en de antiracistische beweging.”
Vrouwen hebben in de geschiedenis vaker hun haar afgeknipt als daad van emancipatie. “In de jaren twintig zag je in de VS en Europa korte bobkapsels. Vrouwen die hun haar kort droegen, verzetten zich zo tegen heersende normen over gender. En haar en gender zijn natuurlijk nog steeds met elkaar verweven, denk maar aan de ongeschreven regels die nog steeds gelden voor welke lichaamsbeharing bij vrouwen mooi wordt gevonden en welke niet.”
Swamy wijst erop dat er tegelijk met de protesten in Iran ook verzet is tegen anti-hoofddoekmaatregelen in India. Hoewel de twee bewegingen van elkaar verschillen, komen ze in de kern neer op dezelfde roep om vrijheid. “Of je het nu bedekt of juist niet bedekt, laat groeien of afknipt, met haar kun je laten zien: dit ben ik en mijn gevoel van eigenwaarde pak je me niet af.”
Iraanse vrouwen willen dat Fifa hun land uitsluit van WK in Qatar
De Iraanse vrouwenrechtengroep Open Stadiums wil dat hun land wordt uitgesloten van deelname aan het WK voetbal in Qatar. Volgens de groep doen Iraanse autoriteiten te weinig voor het toelaten van vrouwen in stadions bij voetbalwedstrijden en laat het recente geweld tegen demonstranten in het land zien hoe slecht de regering met haar eigen volk omgaat. Open Stadiums beroept zich in een brief aan Fifa op artikel 3 en 4 van de statuten van de wereldvoetbalbond, die gaan over mensenrechten en het tegengaan van discriminatie op basis van onder meer geslacht. “Waarom zou de Fifa Iran en zijn vertegenwoordigers een wereldpodium geven, terwijl het land niet alleen weigert fundamentele mensenrechten te respecteren, maar ook zijn eigen volk martelt en vermoordt?”, staat in de brief. Iran doet eind dit jaar voor de zesde keer mee aan het WK en speelt in de groepsfase tegen Engeland, Wales en de Verenigde Staten.
Lees ook:
Ook in Nederland knippen Iraanse vrouwen hun haren af: ‘We moeten de strijd doorzetten’
Uit solidariteit met vrouwen in Iran zetten ook vrouwen in Nederland de afgelopen dagen de schaar in hun haren.
Woede en angst bij protesterende Iraanse vrouwen
In verschillende steden in Iran wordt er, een week na de dood van Mahsa Amini, nog altijd geprotesteerd. De 30-jarige Pari ging in Rasht de straat op.