Verzetsvrouw achter ‘Zwartboek’ krijgt eindelijk een plek op het verzetsmonument
Esmée van Eeghen, de Mata Hari van het Friese verzet en inspiratiebron voor boeken, films en toneelstukken, krijgt een plek op het monument voor Friese gevallen verzetsstrijders.
Verzetsvrouw Esmée van Eeghen, op wier verhaal de film Zwartboek losjes is gebaseerd, krijgt eerherstel. In Friesland, waar ze actief was in het gewapende verzet én een relatie kreeg met een Duitse officier, wordt ze door velen nog altijd gezien als een verraadster, ziet historicus Hessel de Walle. “Maar voor dat verraad is geen enkel bewijs.”
Vrijdag verschijnt zijn boek Vrouwen van het Friese verzet, waarin hij het al veel beschreven leven van Van Eeghen uitpluist. Volgens hem blijft er weinig overeind van het negatieve beeld van de vrouw, die na de oorlog werd afgeschilderd als een ‘behaagzieke’ en ‘manzieke’ femme fatale die enkele verzetsmensen verraden zou hebben.
Vrijdagmiddag tijdens de boekpresentatie kondigt het Fries Verzetsmuseum aan dat Van Eeghen, die op 26-jarige leeftijd geëxecuteerd werd door de Duitsers, alsnog een plek krijgt op het monument van Friese gevallen verzetsstrijders. Die plek kreeg ze eerder niet omdat dit monument, dat werd opgericht in 1995, bestemd was voor mensen van onbesproken gedrag.
Marre Sloots, conservator van het museum: “Er waren twijfels over haar loyaliteit. Maar het boek van De Walle toont opnieuw aan dat het niet hard te maken is dat ze is overgelopen naar Duitse zijde. Er is zoveel over haar gezegd, maar harde bewijzen voor de vele geruchten zijn er niet. Feit blijft dat Duitse kogels een einde maakten aan haar leven.”
Door Van Eeghen toe te voegen aan het monument hoopt Sloots op ‘meer erkenning voor haar verzetswerk’ en ‘minder focus op de geruchten en verhalen over hoe haar persoonlijkheid was’. “Ze werd na de oorlog nog steeds gerespecteerd door veel van haar verzetsvrienden”, aldus Sloots, die ook historicus is.
Een van de topkoeriersters van het gewapende verzet
Van Eeghens verzetswerk was omvangrijk, licht De Walle toe. Ze smokkelde Joodse kinderen, hielp piloten en was een van de topkoeriersters van het gewapende verzet in Friesland. Het is niet keihard te bewijzen, maar waarschijnlijk is dat ze ook door het verzet werd ingezet om te spioneren.
Dat verklaarde in ieder geval de leider van het Friese gewapende verzet, Piet Oberman. Hij zei dat haar ‘knappe uiterlijk, zeer elegante, mondaine kleding, voorname afkomst en zeer goede ontwikkeling’ haar zeer geschikt maakten voor spionage aan Duitse zijde. Na enige tijd kreeg Van Eeghen een relatie met Wehrmacht-officier Hans Schmälzlein.
Daardoor rezen er twijfels over haar loyaliteit, zeker toen ze niet meer voor het verzet wilde werken. Toen in diezelfde periode enkele arrestaties vielen, kreeg zij daar de schuld van. Ze verklaarde zelf echter dat ze nooit iemand zou verraden. Het Friese verzet dwong haar uit Leeuwarden te vertrekken, of ze zou de kogel krijgen.
Ze vertrok, maar later werd ze verraden met een judaskus op het station. Ze werd als een van de weinige verzetsvrouwen in Nederland doodgeschoten door de Sicherheitsdienst, na een periode van gevangenschap in het beruchte Scholtenhuis in Groningen. Dertien kogels werden vanuit drie geweren door haar heen gevuurd.
Mata Hari van het Friese verzet
Maar een heroïsch imago als Hannie Schaft (een van de weinige andere verzetsvrouwen die geëxecuteerd zijn op Nederlandse bodem) kreeg ze niet. De Walle: “Ze is uitgegroeid tot een soort Mata Hari-achtig figuur. De nadruk ligt op haar vermeende seksuele uitspattingen. Maar Piet Oberman had ook allerlei verhoudingen. Hem werd dat niet aangerekend.”
Blijft overeind dat ze een relatie aanging met een Duitse officier. Logisch misschien dat het verzet haar niet op een herdenkingszuil wilde hebben? De Walle betwijfelt of het echt liefde is geweest. Voor het verhaal dat ze met Schmälzlein had willen trouwen, is geen bewijs, voert hij aan.
Is dit voor het Fries Verzetsmuseum nog een factor van belang? Sloots: “Ja, ze had een relatie met een Duitser, maar het was geen gevaarlijke Duitser. En er is niets bekend over het doorspelen van informatie.”
“Wij menen dit nu te moeten doen”, zegt Sloots. “Ook omdat we het gesprek willen openen met bezoekers: wat vinden zij van verliefdheid op een Duitser?”
Vergeten verzetsvrouw krijgt ook plek op monument
Het Fries Verzetsmuseum zal naast Esmée van Eeghen nog een vrouw toevoegen aan het monument voor gevallen verzetsstrijders in Leeuwarden: Wieke Bosch.
De linkse anarchiste uit Leeuwarden werd al in 1942 opgepakt. Het is, voor zover conservator van het Fries Verzetsmuseum Marre Sloots kon achterhalen, geen opzet geweest om haar niet op het monument te zetten. “Waarschijnlijk zijn ze haar gewoon vergeten.”
Nu telt het monument 290 mannelijke verzetsmensen en één vrouw. Straks zijn dit dus drie vrouwen.
Lees ook:
Wie waren de 298 ‘Vrouwen van Trouw’?
Redacteuren Rianne Oosterom en Jan Blacquière speurden in totaal 298 vrouwen op die in de Tweede Wereldoorlog betrokken waren bij de illegale Trouw. Wie waren deze verzetsvrouwen? Uit deze korte biografieën blijkt dat ze in elk geval méér deden dan alleen de krant bezorgen.