Een buideldier met een ridderharnas dat dobbelsteendrollen produceert

Wie het woord buideldier hoort, denkt onwillekeurig meteen aan kangoeroes en koala’s, maar dat zijn slechts twee van de bijna 350 soorten buideldieren of Marsupialia die tegenwoordig nog leven. En bijna iedereen associeert deze dieren even onwillekeurig met Australië, maar buideldieren leven ook elders.

Paleontologen vermoeden dat de Marsupialia ergens in oostelijk Azië ontstonden tijdens het krijt, de periode waarin de dinosauriërs op het land de overheersende gewervelden waren. Vanuit Azië kwamen ze via Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Antarctica in Australië terecht toen die laatste drie continenten nog aan elkaar vast zaten.

Uiteindelijk raakten de buideldieren in zowel Zuid-Amerika als Australië geïsoleerd van de rest van de wereld en evolueerden daar onafhankelijk van elkaar verder. De tegenwoordig levende buideldieren vallen uiteen in twee grote groepen: de Diprotodontia (letterlijk: met twee voortanden) die herbivoor zijn, en de Polyprotodontia (veel voortanden) die voornamelijk carnivoor zijn. Kangoeroes, koala’s en wombats behoren tot de plantenetende groep met twee soms bijna knaagdierachtige voortanden. De Tasmaanse duivel, de buidelwolf en de ook in de Verenigde Staten levende opossum zijn Polyprotodontia.

Een naar achteren geopende buidel

In tegenstelling tot de koala’s waaraan ze nauw verwant zijn, klimmen wombats niet in eucalyptusbomen om daarvan het taaie loof te eten. Ze graven enorme meterslange gangenstelsels, zoals dassen bij ons doen, en ze eten voornamelijk grassen, knollen en wortels. Om te voorkomen dat er tijdens het graven zand en andere ongerechtigheden in de buidel terechtkomen en het jong bedelven, hebben wombats in tegenstelling tot de niet-gravende buideldieren een buidel die niet aan de voorkant, maar aan de achterkant open is.

Maar wombats hebben nog meer bijzondere kenmerken. Om te voorkomen dat ze eenvoudig door roofdieren kunnen worden gegrepen, hebben ze aan de achterzijde een dikke, kraakbenige huid die het weke lijf als een ridderharnas beschermt. Nog eigenaardiger is dat wombats kubusvormige drollen produceren. Tijdens de nacht kan een volwassen dier wel bijna honderd keutels in de vorm van circa twee centimeter grote dobbelstenen uitpoepen. Naar verluidt heeft het een evolutionair voordeel dat de drollen niet kunnen wegrollen; de eerlijkheid gebiedt mij te vermelden dat ik dat voordeel niet meteen begrijp.

Geboren als een piepklein roze garnaaltje

In ons land zie je hier en daar wel kangoeroes op een kinderboerderij of in een weiland, maar voor wombats moet je naar de dierentuin. Naar BestZoo in Brabant in dit geval, de enige Nederlandse dierentuin die deze dieren sinds oktober 2021 in de collectie heeft. En nu is daar voor het eerst een wombatbaby geboren.

Die geboorte heeft overigens al een tijdje geleden plaatsgevonden, want bij buideldieren komt het jong als een piepklein roze garnaaltje ter wereld om zich vervolgens in de buidel aan een tepel vast te hechten. Daar voltooit zich de verdere groei, geheel onzichtbaar voor de buitenwereld. Pas wanneer het jonge dier bijna volgroeid is, zich vrijelijk in de buidel kan bewegen en de kop naar buiten kan steken, kun je het jong zien. Een opmerkzame dierentuinbezoeker zag het beestje voor het eerst.

Uiteraard worden ook wombats in hun natuurlijke habitat bedreigd. Zelfs de dobbelsteenvormige keutels bieden daarbij geen soelaas.