Wat heeft boosaardig gemeen met aardig en armzalig met zalig?
Een lezer mailde een lijstje vragen over woorden van het type boos- of kwaadaardig en armzalig, waarin het laatste deel (aardig en zalig) een positieve bijklank heeft, terwijl de woorden als geheel een negatieve strekking hebben. ‘Hoe kan dat?’
Over het verband tussen zulke woorden kunnen gemakkelijk misverstanden ontstaan. Zo is kwaadaardig géén samenstelling van de woorden kwaad en aardig, die inderdaad een tegenovergestelde betekenis hebben, maar een samenstellende afleiding op basis van de woordgroep ‘kwade aard’. Wie of wat kwaadaardig is, heeft letterlijk een kwaad of slecht karakter.
Armzalig rijmt weliswaar op zalig, maar daar houdt het verband tussen beide woorden mee op
Op vergelijkbare wijze zijn boosaardig (van nature boos), goedaardig (van nature goed), gul-, wreed- en zachtaardig ontstaan. Onaardig (niet-aardig) is een geval apart. We zijn nu geneigd dat woord te beschouwen als een afleiding van aardig met het voorvoegsel on- (niet-), maar volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal is onaardig feitelijk afgeleid van onaard, een sinds de 19de eeuw verouderd woord ter aanduiding van een kwaad karakter of een slecht humeur.
De relatie tussen zalig en armzalig is veel beperkter. Zalig is – net als bijvoorbeeld het Duitse woord selig – een erfwoord dat al sinds de 10de eeuw wordt gebruikt als pendant van het Latijnse woord beatus (het eeuwige heil deelachtig, d.w.z. gelukkig). Armzalig rijmt weliswaar op zalig, maar daar houdt het verband tussen beide woorden mee op. Armzalig is namelijk een vertaling van het Duitse woord armselig, dat zelf teruggaat op armsal, een Middelhoogduitse taalvorm woord voor armoede en ellende.
In de rubriek Taal worden grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u opgehelderd door Peter-Arno Coppen en Ton den Boon. Lees hun bijdragen op trouw.nl/taal. Ook een vraag? Mail naar p.a.coppen@let.ru.nl of tdb@taalbank.nl.