Ouders Toeslagenaffaire is een ‘ongekend onrecht’ aangedaan

Dat staat in het vanmiddag openbaar gemaakte rapport van de Parlementaire ondervraging Kinderopvangtoeslag. Duidelijk is geworden dat deze ouders ten onrechte werden bestempeld als fraudeurs en dat ze kwade opzet werd verweten, terwijl ze slechts een kleine administratieve fout hadden gemaakt.

Volgens commissievoorzitter Chris van Dam heeft het kabinet wel excuses gemaakt, maar het onrecht dat deze ouders is aangedaan, is nog steeds niet rechtgezet. “Dat moet nu zo snel mogelijk gebeuren”, aldus Van Dam.

In een eerste reactie sprak premier Rutte aan het eind van de middag van ‘een heel heftig rapport’.  “Het is een gedegen onderzoek, en ik vrees ook terecht. De rechtsstaat heeft de burgers niet beschermd maar juist grote schade bij hen aangericht.” Al tijdens het reces komende week gaat het kabinet zich in het Catshuis beraden op een reactie, zei Rutte. “Het is de taak van het kabinet met een grondige reactie te komen, om te voorkomen dat zoiets nog eens kan gebeuren. De macht van de overheid heeft zich tegen mensen gekeerd.”

De commissie zou volgens de opdracht geen spijkerharde conclusies uit de verhoren trekken. Toch springen er twee opmerkingen uit. Allereerst komt de commissie tot de conclusie dat de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden. “Om goede redenen van rechtmatigheid, efficiëntie en voorkomen van fraude, is er “spijkerharde” wetgeving tot stand gekomen, die onvoldoende mogelijkheden bood om de individuele situatie van mensen recht te doen.” Maar ook de ministeries zelf en de rechtsspraak hebben jarenlang bijgedragen aan “het in stand houden van spijkerharde uitvoering van de kinderopvangtoeslag.”

Ook is de commissie hard over de belabberde informatievoorziening. Die was “in meerdere gevallen ingegeven door gewenste juridische of politieke uitkomsten, resulterend in slechts gedeeltelijk, vertraagd of niet vertrekken van informatie.” Verbetering van de informatievoorziening is volgens de commissie essentieel voor het functioneren van het parlement, de media en de rechtsbescherming in een democratische rechtsstaat.”

Kamervoorzitter Arib, die het rapport namens de Kamer in ontvangst nam, zei nooit meer de wanhoop van de ouders te zullen vergeten die precies een jaar geleden op de publieke tribune van de Kamer zaten. “We hebben toen als Kamer heel diep gevoeld, hoe deze fraudeaanpak ingreep op het privélevens.” 

Eén van de klokkenluiders uit de Kamer is Pieter Omtzigt. Die noemde het rapport spijkerhard. “Ik verwacht dat het kabinet morgen al besluiten neemt waarmee deze ouders eindelijk recht wordt gedaan en ze worden gecompenseerd. Dat moet als nummer één, twee en drie op hun lijstje van acties staan. En ik verwacht een inhoudelijke reactie. Daarnaast hoop ik dat iedere betrokkene een diepgaande analyse maakt over zijn eigen rol in dit drama.” Omtzigt verwijt het de ministeries en het kabinet ook zeer, dat ze vanwege “politieke bedoelingen” de commissie, de Kamer en de media keer op keer onvolledig en onjuiste informatie hebben verstrekt. “Het probleem zit heel diep in onze systemen, in onze rechtsstaat”, aldus Omtzigt.

Dat het kabinet, de Tweede Kamer, de Belastingdienst én de rechtsspraak ervoor hebben gezorgd dat de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden wordt uit het rapport heel duidelijk. Bewindspersonen en topambtenaren getuigden na de Bulgarenfraudezaak van grote politieke druk om een harde fraudeaanpak op te zetten. Tegelijkertijd miste de politieke top jarenlang de signalen dat deze aanpak voor sommige ouders ernstige en onterechte gevolgen had. De Belastingdienst heeft als uitvoerder een ‘massaproces’ in gang gezet, zonder enig oog te hebben voor individuele gevallen.

Oud-staatssecretarissen Frans Weekers en Eric Wiebes (beiden VVD), voormalig minister Lodewijk Asscher (PvdA-leider) en premier Mark Rutte (VVD) worden specifiek genoemd als grondleggers van de fraudeaanpak. Zij sloegen allemaal onvoldoende aan op de signalen die naar boven kwamen. Ook voormalig staatssecretaris Menno Snel, vanaf oktober 2017 staatssecretaris op Financiën, vroeg niet genoeg door na berichten die hij hierover ontving. De commissie oordeelt bovendien snoeihard over de informatievoorziening vanuit het ministerie van financiën.

Zo kon het gebeuren dat duizenden ouders onterecht als fraudeur bestempeld en behandeld werden. De meesten moesten grote bedragen aan toeslagen in korte tijd terugbetalen, soms omdat de Belastingdienst een gastouderbureau of kinderopvangbedrijf indirect in de portemonnee wilde raken.

De slachtoffers van deze aanpak, de toeslagenouders, “stonden machteloos tegenover machtige instituten van de rechtsstaat, die hen niet de bescherming boden die zij verdienden”. De manier waarop ouders zijn behandeld stond in geen verhouding tot “wat hen - veelal onterecht - door de Belastingdienst werd verweten”. Het aangedane onrecht wordt nu meer onderkend, ziet de commissie. “Maar is nog niet rechtgezet. Excuses zijn gemaakt. Nu het herstel nog.” Van de vele duizenden gedupeerden in beeld bij de Belastingdienst, is slechts een handjevol ouders gecompenseerd.

Lees ook: 

Zo verdwenen in de toeslagenaffaire alle signalen in de Haagse Bermudadriehoek

Je zou bijna denken dat de ouders in de toeslagenaffaire zich jarenlang stil hebben gehouden ­– maar het tegenovergestelde is waar.  Bij de verhoren bleek de afgelopen twee weken dat ambtenaren naar politici wijzen, en politici weer naar ambtenaren.