Verwerking van ons plastic afval is een drama

Het recyclen van huishoudelijk plasticafval verloopt al jaren moeizaam. Alle optimistische claims ten spijt wordt naar schatting slechts 15 tot 20 procent daadwerkelijk opnieuw gebruikt voor een ander product. Hergebruik van glas, papier en hout is succesvol, maar plastic blijft een drama. De oorzaak is de technische diversiteit − plastic is een verzamelnaam voor diverse kunststoffen − en vervuiling. Dit leidt tot onzuiverheid, ongeschikt voor producenten. Een groot deel van het huishoudelijk plastic wordt verbrand, het merendeel wordt verhandeld, verdwijnt uit het zicht en leidt tot milieuschade ver weg.

In 2007 werd een eerste Raamovereenkomst Verpakkingen gesloten tussen de rijksoverheid, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de verpakkingsindustrie, in 2013 gevolgd door een tweede die per 2022 afloopt. De verpakkingsproducenten kregen zélf de verantwoordelijkheid een circulaire kringloop te organiseren om de rommel op te ruimen. Zo ontstond een industriële afvalketen die de schijn hoog houdt, want plastic heeft fantastische eigenschappen en is goedkoop. Gemeenten zorgen voor de inzameling, waarbij gescheiden afvalstromen worden beloond door de verpakkingsindustrie, met voor kunststoffen buitensporige vergoedingen voor ‘bruikbaar’ afval.

Azië

Er zijn een paar misverstanden. Bij de beelden van plastic afval in Azië wordt steeds stellig ontkend dat ons huishoudelijk afval buiten Europa komt, want dat is Europees zo afgesproken. De realiteit is dat onze wet Milieubeheer aangeeft dat het onderscheid tussen huishoudelijk- en bedrijfsafval na sortering verdwijnt. Daarmee kan het alle kanten op, het is immers niet langer ‘huishoudelijk’. Het NOS Journaal van 19 mei jongstleden toonde, in een door plastic overspoeld dorp in Indonesië, afval met het opschrift ‘Dubbel Zo Lekker’. Het gaat om kattenvoer, niet specifiek voor bedrijfskatten.

Een tweede misverstand betreft ‘recycling’. Sommigen denken aan hergebruik van afval als grondstof. Fout. In de afvalketen wordt daaronder verstaan: het sorteren en bewerken om afval potentieel geschikt te maken als grondstof voor andere producten. Maar de ongemakkelijke waarheid is dat producenten moeite hebben met onzuivere materialen, waarvan de samenstelling bovendien onvoorspelbaar is. Machines worden vervuild of raken beschadigd. Veel kunststofrecyclaat – als het afval überhaupt zo ver komt – wordt daarom uiteindelijk toch afgekeurd. Huishoudelijk plastic afval is het lelijke eendje van de circulaire economie.

Idealen

Hoe heeft het zover kunnen komen? Circulaire idealen hebben geleid tot het goedbedoelde streven restafval te reduceren. Daarop hebben gemeentelijke inzamelaars massaal de PMD-kliko ingevoerd, hetgeen inderdaad restafval fors vermindert. Maar het leidt ook tot een oncontroleerbaar overschot aan grotendeels onbruikbaar plastic afval dat via handelaren op zoek gaat naar rendement. Ogenschijnlijk wordt hergebruikt, maar in werkelijkheid wordt gewoon verbrand of, erger, verhandeld en verscheept naar verre landen. Nu heet het alleen geen restafval, maar PMD. De ontwikkeling wordt aangemoedigd door enerzijds torenhoge vergoedingen voor inzameling (afkomstig van het Afvalfonds, de verpakkingsindustrie) en anderzijds door belastingen op restafvalverbranding. Met het circulaire wensdenken over plastic afval wordt ons een rad voor ogen gedraaid.

Perverse prikkels

Wat nu? Niet alleen de industriële afvalketen van PMD verdient herziening, ook die ongelukkige doelstellingen moeten overboord. Die hebben geleid tot perverse prikkels en afvalscheiding die – bewust? – het zicht op de werkelijkheid ontneemt. Dat besef groeit. De staatssecretaris presenteerde onlangs het goedbedoelde Plastic Pact. Ook is er nu een Transitieteam Kunststoffen, weer een nieuw overleg van de verpakkings- en afvalindustrie, kennisinstituten en het Rijk. Maar het is niet langer houdbaar. We kunnen ons onbruikbaar plastic afval beter gecontroleerd laten verbranden dan ongecontroleerd verschepen. Dat levert immers nog stadswarmte.

Wie moeten in actie komen? Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de regie over de afvalinzameling en –verwerking. Gemeenteraden kunnen daartoe kaders meegeven aan de eigen afvalinzamelaars. Maar het is een complex dossier met subtiele definities en sluwe semantiek. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat moeten bijspringen, ook al waren zij eerder betrokken bij de huidige praktijk. Het is de vraag of na zoveel jaren aanmodderen de verantwoordelijkheid voor een falende industriële afvalketen nog wel langer in handen van de verpakkingsindustrie moet blijven. Huishoudelijk plastic afval is een drama.

_{Hugo Bellaart, is VVD-raadslid in Gooise Meren}