Kijken als Ger van Elk (1941-2014): een lastige maar een van de origineelste kunstenaars

Maak maar eens een film over een kunstenaar die 'nooit antwoord geeft op vragen, altijd uit beeld loopt of met zijn rug voor de camera gaat staan'.

Drie documentairemakers (onder wie VPRO's Djoeke Veeninga) begonnen er in het voorjaar van 2013 toch aan. Want Ger van Elk (1941-2014) is misschien een lastige, maar ook een van de origineelste kunstenaars die de vorige eeuw heeft voortgebracht.

Adieu à G
(Djoeke Veeninga, Marlou van den Berge, Jeroen Visser)
30/11
NPO 2, 22.55 uur

Conceptuele kunst

Uitvinder van de 'A-dynamische' kunst, waardoor Nederland ineens vooropliep in de conceptuele kunst van de jaren zestig. Een afgebakend stuk vloer glimmend boenen, of jezelf kippevel laten krijgen en dat filmen: het was ineens allemaal kunst. Of dit: een gemetseld muurtje dat midden boven een tafeltje hangt, waardoor de gesprekspartners alleen elkaars koffiekopje kunnen zien (Hanging Wall, 1968). Kon hij uitleggen wat in het algemeen de bedoeling was van dit soort werken, vroeg een interviewer Van Elk in 1971. Hij kreeg zowat de slappe lach. 'Haha. Eh... nee.'

Het bepaald niet meewerkende onderwerp ('Gezelligheid heeft een neerdrukkend effect') krijgt kort na de eerste opnamen voor de documentaire een hersenbloeding en overlijdt in de zomer van 2014. Toch slagen de makers erin met Adieu à G. inzicht te geven in deze stugge, maar vederlichte kunstenaar. Ze zijn samen met hem in Venetië, waar een reconstructie van een werk uit 1969 plaatsvindt (een fotografische print van een stuk vloer wordt precies op die plaats in de vloer gelegd) en verder springen ze vrijelijk heen en weer tussen verleden en heden. De vader die wegliep, het jaar op de Kunstnijverheidsschool (waar hij Wim T. Schippers en Bas Jan Ader ontmoette), zijn vrouw Kitty die kwam en ging en terugkwam, zijn jaren in Amerika - het wordt allemaal aangestipt, maar wie een coherente biografie verlangt, die kan beter een boek lezen.

Essentie

Belangrijker van de film is dat we in een uurtje een beetje leren kijken als Van Elk, die zich steeds afvraagt: 'Hoe verhoud je je tot dat wat zich aan je voordoet?' Het landschap bijvoorbeeld, waarvan hij na jaren fotograferen en schilderen en filmen begrijpt wat de essentie is: stilstand en beweging tegelijk. We zien hem op filmbeeld uit de jaren zeventig ergens op de oceaan zijn beroemde houtblokje (La Pièce) wit schilderen. Daar was de lucht het schoonst, had hij uitgezocht; dat het schip ook veel vieze rook uitstoot, 'daar dacht ik even niet aan'.

In het revalidatiecentrum krijgt Van Elk zijn nieuwste - laatste - werkjes aangereikt door zijn assistent. Piepkleine perspex doosjes met gekleurd water en olie erin, een schommelende horizon in je handpalm. Wat daar nou in het algemeen de bedoeling van is, vraag je je dan helemaal niet meer af.