Rechts blok wint Zweedse verkiezingen, premier Andersson maakt aftreden bekend

Nadat de stemmen uit het buitenland waren geteld, kon de zittende regering woensdag de uitslag bekendmaken. Die was al enige dagen voorzien. Het is voor het eerst dat de Zweden Democraten (SD), die immigratie sterk willen beperken, regeringsinvloed krijgen. Tot dusver wilden de andere rechtse partijen in Zweden niet met de partij samenwerken, onder meer vanwege het rechts-extremistische verleden van de partij.

Dat taboe is mede vanwege de sterke groei van de SD losgelaten. De partij haalde zondag 20,6 procent van de stemmen en is de tweede partij van Zweden geworden. Een gedoogconstructie, waarbij de SD mee het beleid bepaalt maar geen ministers levert, lijkt de voorkeur te hebben.

De sociaal-democraten van de huidige premier Magdalena Andersson werden de grootste met ruim 30 procent van de stemmen. Toch maakte zij woensdagavond haar aftreden bekend, omdat de door haar gewenste centrum-linkse coalitie geen meerderheid meer heeft. De leider van de Zweden Democraten, Jimmie Akesson, riep de overwinning uit. ‘Het is tijd om Zweden op de eerste plaats te zetten.’

Zeer nipte meerderheid

In Zweden verbinden partijen zich voorafgaand aan de verkiezingen aan een politiek blok met een premierskandidaat. Het centrum-rechtse blok behaalde een nipte meerderheid. Door het minieme verschil bleef het woensdag, toen de laatste stembiljetten binnenkwamen, tot op het laatste moment spannend welk blok zou winnen. De premierskandidaat voor het centrum-rechtse blok is Ulf Kristersson van de rechts-conservatieve partij De Gematigden. Hij zal de komende formatiegesprekken leiden.

De opmars van de Zweden Democraten komt voor veel Zweden als een schok. De partij is in 1988 opgericht door onder meer twee mensen die actief waren in de neonazi-beweging. Weliswaar heeft de partij leden met neonazi-sympathieën allang de deur gewezen, toch raken SD-politici nog altijd regelmatig betrokken bij racistische schandalen.

De partij kwam in 2010 onder leiding van de huidige partijleider Jimmie Akesson voor het eerst in het Zweedse parlement en is sindsdien bij elke landelijke verkiezing gegroeid. De afgelopen tijd profiteerde de partij van het feit dat bendecriminaliteit en segregatie belangrijke verkiezingsthema’s waren. Bij schietpartijen kwamen dit jaar al 47 mensen om het leven. Veel van de schutters waren jongeren met een migratieachtergrond uit sterk gesegregeerde buitenwijken.

Reductie asielinstroom

In ruil voor hun gedoogsteun zullen de Zweden Democraten een forse reductie van de asielinstroom eisen. De partij voerde campagne met de belofte de instroom van immigranten naar ‘bijna nul’ te brengen. Daarnaast eist de partij dat migranten zonder permanente verblijfsvergunning geen uitkeringen krijgen. Ook wil de partij bendeleden dubbel zo zwaar straffen. Hoewel de SD als radicaal-rechts wordt beschouwd heeft de partij op sociaal-economische onderwerpen een links profiel. Zo pleit ze voor een hogere werkloosheidsuitkering, hogere pensioenen en opname van tandzorg in het basispakket.

Die laatste plannen botsen met die van de beoogde coalitiepartners en zullen de onderhandelingen lastig maken. Een van de partijen op rechts, de Liberalen, lijkt verdeeld over samenwerking met de SD. De afzwaaidende premier Andersson zinspeelde daar woensdagavond al op. ‘We zullen klaarstaan de macht weer over te nemen als de zaken veranderen.’

De machtswisseling zal waarschijnlijk geen gevolgen hebben voor het Zweedse kandidaat-lidmaatschap van de Navo. Ook de rechtse partijen zijn vanwege de Russische inval in Oekraïne voor aansluiting bij het militaire bondgenootschap.